Η πρωτοφανής άφιξη αιτούντων άσυλο και παράτυπων μεταναστών στην ΕΕ, που κορυφώθηκε το 2015, αποκάλυψε μια σειρά από αδυναμίες στις πολιτικές της ΕΕ για το άσυλο, τα εξωτερικά σύνορα και τη μετανάστευση. Η αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων απαιτεί μια σειρά από μεταρρυθμίσεις, αφενός μέσω της αντιμετώπισης της παράνομης μετανάστευσης και αφετέρου μέσω της θέσπισης ενιαίων ρυθμίσεων για το άσυλο. Επίσης, οι αυξανόμενες μεταναστευτικός ροές έχουν δημιουργήσει ανάγκη για επιπλέον μεταρρυθμίσεις προκειμένου να εξασφαλιστεί η ασφάλεια των συνόρων αλλά και μια δικαιότερη κατανομή ευθύνης και αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών μελών.

Η πρόκληση της μετανάστευσης

Η Ευρώπη είναι σημείο προορισμού για σημαντικά μεταναστευτικά ρεύματα για διάφορους λόγους: από την ασφάλεια, τη δημογραφία και τα ανθρώπινα δικαιώματα έως τη φτώχεια και την κλιματική αλλαγή.

Τα τελευταία χρόνια η Ευρώπη έρεπε να ανταποκριθεί στη μεγαλύτερη προσφυγική κρίση μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μόνο το 2015, 1,25 εκατομμύρια αιτούντες άσυλο ζήτησαν άσυλο στην ΕΕ, ενώ περισσότεροι από 2,030 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους στη Μεσόγειο μέσα στους πρώτους 6 μήνες του 2017. Η υπηρεσία επιτήρησης των συνόρων της ΕΕ, η Frontex, κατέγραψε 2.3 εκατομμύρια παράνομες διαβάσεις το 2015 και το 2016.

To 2021, σημειώθηκε πτώση στις αιτήσεις ασύλου (537.345). Ωστόσο, 73.850 πολίτες τρίτων χωρών υπέβαλαν για πρώτη φορά αίτηση στα κράτη μέλη της ΕΕ για διεθνή προστασία τον Μάρτιο του 2022, κατά 115% περισσότεροι σε σύγκριση με τον Μάρτιο του 2021. Η αύξηση αυτή μπορεί να αποδοθεί στον μεγάλο αριθμό Ουκρανών πολιτών που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα τους λόγω της ρωσικής εισβολής. Οι Ουκρανοί πολίτες που υπέβαλαν αίτηση για πρώτη φορά αυξήθηκαν από 2.370 τον Φεβρουάριο σε 12.875 τον Μάρτιο του 2022, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία.

Το 2021, ο συνολικός αριθμός παράνομων μεθοριακών διαβάσεων στην ΕΕ άγγιζε σχεδόν τις 200.000. Πρόκειται για τον υψηλότερο αριθµό από το 2017 και 78% μεγαλύτερος από την ίδια περίοδο του 2020, το χρόνο που ξέσπασε η πανδημία COVID-19. Ο αριθμός παράνομων διελεύσεων αυξήθηκε σε όλες τις μεταναστευτικές οδούς από το 2020 έως το 2021.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στην προσπάθειά του να αντιμετωπίσει την κρίση, ετοίμασε έκθεση με προτάσεις για τη μεταρρύθμιση και τη δημιουργία ενιαίου συστήματος ασύλου στην ΕΕ το 2017 αλλά και σχέδιο για την ενίσχυση των συνόρων.

Τον Σεπτέμβριο του 2020, λόγω της έλλειψης προόδου στις διαπραγματεύσεις για τις μεταρρυθμίσεις της κοινής πολιτικής για το άσυλο, η Επιτροπή πρότεινε ένα νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο που στοχεύει στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας του τωρινού συστήματος μέσω της δίκαιης κατανομής ευθύνης και αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών μελών. Το νέο σύμφωνο αποτελεί αναθεώρηση του κανονισμού Δουβλίνο, που καθορίζει τη χώρα που είναι υπεύθυνη για τη διαχείριση των αιτήσεων ασύλου.

Το Κοινοβούλιο και τα κράτη μέλη (Συμβούλιο) θα πρέπει να καταλήξουν σε συμφωνία σχετικά με τις νέες προτάσεις της Επιτροπής.

Ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική

Η μεταναστευτική πολιτική σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ασχολείται με την τακτική αλλά και με την παράνομη μετανάστευση. Η ΕΕ αποφασίζει τους όρους νόμιμης εισόδου και διαμονής, ενώ τα κράτη μέλη διατηρούν το δικαίωμα να ορίσουν τον όγκο των ανθρώπων που θα δεχτούν να εισέλθουν στην χώρα τους προκειμένου να αναζητήσουν εργασία.

Η ΕΕ αντιμετωπίζει και την παράνομη μετανάστευση μέσα από πολιτικές επιστροφής μεταναστών, κατά τις οποίες ο σεβασμός των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι το πρωταρχικό κριτήριο. Οι εθνικές μεταναστευτικές πολιτικές δεν είναι εναρμονισμένες, δηλαδή δεν υπάρχει μια ενιαία ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική, ωστόσο η ΕΕ μπορεί να διαδραματίσει υποστηρικτή προς τα κράτη μέλη ρόλο, ειδικά σε οικονομικό επίπεδο.

Βρείτε περισσότερες πληροφορίες, στα θεματολογικά δελτία του ΕΚ για τη μεταναστευτική πολιτική.

Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασύλου

Από το 1999 η ΕΕ εργάζεται για τη δημιουργία Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου. Για να λειτουργήσει ένα τέτοιο σύστημα πρέπει να έχει ενιαίο καθεστώς ασύλου, κριτήρια για τον προσδιορισμό του κράτους μέλους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση της αίτησης, κοινές προδιαγραφές σχετικά με τις συνθήκες υποδοχής, σύμπραξη και συνεργασία με τις τρίτες χώρες.

Από το 2015, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποφασίζει από κοινού με το Συμβούλιο της ΕΕ για τη νομοθεσία που σχετίζεται με το άσυλο.

Περισσότερες πληροφορίες για την πολιτική ασύλου στην ΕΕ, εδώ.