Καταπολέμηση της διαφθοράς: Αυστηρότεροι κανόνες για την καταπολέμηση της διαφθοράς στην ΕΕ και παγκοσμίως

Σήμερα, η Επιτροπή αναλαμβάνει αποφασιστική δράση για την καταπολέμηση της διαφθοράς στην ΕΕ και παγκοσμίως, υλοποιώντας τη δέσμευση που ανέλαβε η Πρόεδρος von der Leyen  στην ομιλία της για την κατάσταση της Ένωσης το 2022.

Οι προτάσεις κατά της διαφθοράς που παρουσιάστηκαν σήμερα αποτελούν ορόσημο για την καταπολέμηση της διαφθοράς σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Η Επιτροπή θα εντείνει τη δράση της: αξιοποιώντας τα υφιστάμενα μέτρα, ενισχύοντας τις προσπάθειες για την ενσωμάτωση της πρόληψης της διαφθοράς στον σχεδιασμό των πολιτικών και των προγραμμάτων της ΕΕ και υποστηρίζοντας ενεργά το έργο των κρατών μελών για τη θέσπιση ισχυρών πολιτικών και νομοθεσίας κατά της διαφθοράς. Μέσω του ετήσιου κύκλου της έκθεσης για το κράτος δικαίου, η Επιτροπή παρακολουθεί επίσης τις εξελίξεις κατά της διαφθοράς σε εθνικό επίπεδο, εντοπίζει τις προκλήσεις και τα θέματα συστάσεων προς τα κράτη μέλη.

Η σημερινή δέσμη μέτρων περιλαμβάνει νέους και ενισχυμένους κανόνες για την ποινικοποίηση των αδικημάτων διαφθοράς και την εναρμόνιση των κυρώσεων σε ολόκληρη την ΕΕ, καθώς και μια πρόταση της Ύπατης Εκπροσώπου, η οποία υποστηρίζεται από την Επιτροπή, για τη θέσπιση ενός ειδικού καθεστώτος κυρώσεων της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) για τη στόχευση σοβαρών πράξεων διαφθοράς παγκοσμίως. Τα νέα αυτά μέτρα δίνουν μεγάλη έμφαση στην πρόληψη και στη δημιουργία ενός πνεύματος ακεραιότητας, στο οποίο η διαφθορά δεν είναι ανεκτή, και ταυτόχρονα ενισχύουν τα εργαλεία επιβολής.

Βασικά στοιχεία των σημερινών προτάσεων:

I. Ανακοίνωση για την καταπολέμηση της διαφθοράς

Σε μια κοινή ανακοίνωση, η Επιτροπή και η Ύπατη Εκπρόσωπος συγκεντρώνουν τις υφιστάμενες εργασίες και αναπτύσσουν νέες κατευθύνσεις και νέα εργαλεία τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε επίπεδο κρατών μελών, τροφοδοτώντας επίσης μια σαφή δέσμευση για την αντιμετώπιση της διαφθοράς σε παγκόσμιο επίπεδο. Ένα δίκτυο της ΕΕ κατά της διαφθοράς, στο οποίο θα συμμετέχουν οι αρχές επιβολής του νόμου, οι δημόσιες αρχές, οι επαγγελματίες, η κοινωνία των πολιτών και άλλοι ενδιαφερόμενοι φορείς, θα λειτουργήσει ως καταλύτης για την πρόληψη της διαφθοράς σε ολόκληρη την ΕΕ και θα αναπτύξει βέλτιστες πρακτικές και πρακτικές οδηγίες. Ένα από τα βασικά καθήκοντα του δικτύου θα είναι να υποστηρίξει την Επιτροπή να χαρτογραφήσει τους κοινούς τομείς στους οποίους οι κίνδυνοι διαφθοράς είναι υψηλοί σε ολόκληρη την ΕΕ. Οι εργασίες του δικτύου θα τροφοδοτήσουν τη στρατηγική της ΕΕ για την καταπολέμηση της διαφθοράς, η οποία θα αναπτυχθεί σε διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, ώστε να μεγιστοποιηθεί ο αντίκτυπος και η συνοχή των δράσεων της ΕΕ.

Στα θεσμικά όργανα της ΕΕ υπάρχει μηδενική ανοχή έναντι της διαφθοράς. Η ανακοίνωση περιγράφει λεπτομερώς τους κανόνες δεοντολογίας, ακεραιότητας και διαφάνειας που ισχύουν για την πρόληψη της διαφθοράς εντός των θεσμικών οργάνων της ΕΕ. Το πλαίσιο αυτό πρέπει όχι μόνο να εφαρμόζεται με αυστηρότητα και συνέπεια, αλλά και να επικαιροποιείται συνεχώς.

II. Αυστηρότεροι κανόνες για την καταπολέμηση της διαφθοράς

Η Επιτροπή προτείνει μια νέα οδηγία για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Η πρόταση εκσυγχρονίζει το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο της ΕΕ για την καταπολέμηση της διαφθοράς μέσω:

α) Της πρόληψης της διαφθοράς και της οικοδόμησης μιας κουλτούρας ακεραιότητας

–Αύξηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με τη διαφθορά, με τη διεξαγωγή εκστρατειών ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, έρευνας και εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τη μείωση των κινδύνων και των αδικημάτων διαφθοράς.
-Διασφάλιση ότι ο δημόσιος τομέας λογοδοτεί σύμφωνα με τα υψηλότερα πρότυπα, επιβάλλοντας στα κράτη μέλη την υποχρέωση να θεσπίσουν αποτελεσματικούς κανόνες για την ανοικτή πρόσβαση σε πληροφορίες δημοσίου συμφέροντος, την αποκάλυψη και τη διαχείριση των συγκρούσεων συμφερόντων στον δημόσιο τομέα, την αποκάλυψη και την επαλήθευση των περιουσιακών στοιχείων των δημόσιων υπαλλήλων και τη ρύθμιση της αλληλεπίδρασης μεταξύ του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα.
-Δημιουργία εξειδικευμένων φορέων καταπολέμησης της διαφθοράς και εξασφάλιση επαρκών πόρων και κατάρτισης για τις αρχές που είναι αρμόδιες για την πρόληψη και την καταπολέμηση της διαφθοράς.

β) Μίας νομικής πράξης για όλα τα αδικήματα διαφθοράς και τις κυρώσεις

–Εναρμόνιση των ορισμών των ποινικών αδικημάτων που διώκονται ως διαφθορά, ώστε να καλύπτουν όχι μόνο τη δωροδοκία αλλά και την υπεξαίρεση, την εκμετάλλευση επιρροής, την κατάχρηση καθηκόντων, καθώς και την παρακώλυση της δικαιοσύνης και τον παράνομο πλουτισμό που σχετίζονται με αδικήματα διαφθοράς. Η πρόταση καθιστά όλα τα αδικήματα της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών κατά της διαφθοράς υποχρεωτικά στο δίκαιο της ΕΕ και συγκεντρώνει τη διαφθορά στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα.
–Αύξηση του επιπέδου των ποινικών κυρώσεων για φυσικά και νομικά πρόσωπα και εναρμονίζει τις επιβαρυντικές και ελαφρυντικές περιστάσεις.

γ) Της εξασφάλισης αποτελεσματικών ερευνών και δίωξης της διαφθοράς

–Εργαλεία έρευνας: Τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι αρχές επιβολής του νόμου και οι εισαγγελείς διαθέτουν τα κατάλληλα ερευνητικά εργαλεία για την καταπολέμηση της διαφθοράς.
–Ασυλία ή προνόμια από την έρευνα και τη δίωξη: Τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι τα προνόμια και η ασυλία μπορούν να αρθούν κατά τη διάρκεια ερευνών για διαφθορά μέσω μιας αποτελεσματικής και διαφανούς διαδικασίας που έχει προκαθοριστεί από το νόμο και εγκαίρως.
-Θέσπιση ελάχιστων κανόνων για την παραγραφή, ώστε να εξασφαλίζεται επαρκής χρόνος για την παραπομπή των αδικημάτων διαφθοράς στη δικαιοσύνη.

III. Επέκταση της εργαλειοθήκης κυρώσεων της ΚΕΠΠΑ για την κάλυψη σοβαρών πράξεων διαφθοράς

Οι κυρώσεις της ΕΕ συμβάλλουν στην επίτευξη βασικών στόχων της ΚΠΑΑ, όπως η διατήρηση της ειρήνης, η ενίσχυση της διεθνούς ασφάλειας και η εδραίωση και υποστήριξη της δημοκρατίας, του διεθνούς δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Με τη σημερινή πρόταση της Ύπατης Εκπροσώπου, η οποία υποστηρίζεται από την Επιτροπή, η ΕΕ θα είναι σε θέση να στοχεύει σοβαρές πράξεις διαφθοράς παγκοσμίως, ανεξάρτητα από τον τόπο όπου συμβαίνουν. Θα συμπληρώσει και θα ενισχύσει τα εσωτερικά και εξωτερικά μέσα της ΕΕ κατά της διαφθοράς και θα δείξει την αποφασιστικότητα της ΕΕ να χρησιμοποιήσει κάθε μέσο, συμπεριλαμβανομένων των κυρώσεων της ΚΕΠΠΑ, για την καταπολέμησή της.

Επόμενα βήματα

Η προτεινόμενη οδηγία για την καταπολέμηση της διαφθοράς θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης και να εγκριθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο προτού καταστεί νόμος της ΕΕ.

Το προτεινόμενο νέο πλαίσιο κυρώσεων της ΚΕΠΠΑ για την καταπολέμηση της διαφθοράς θα πρέπει να συζητηθεί και να εγκριθεί από το Συμβούλιο.

Ιστορικό

Στην ομιλία της για την κατάσταση της Ένωσης το 2022, η Πρόεδρος von der Leyen ανέφερε την ανάγκη για αποφασιστική δράση κατά της διαφθοράς.

Η διαφθορά είναι εξαιρετικά επιζήμια για την κοινωνία, τις δημοκρατίες μας, την οικονομία και τα άτομα. Υπονομεύει τους θεσμούς από τους οποίους εξαρτόμαστε, αποδυναμώνοντας την αξιοπιστία τους καθώς και την ικανότητά τους να παρέχουν δημόσιες πολιτικές και ποιοτικές δημόσιες υπηρεσίες. Λειτουργεί ως αρωγός του οργανωμένου εγκλήματος και της εχθρικής ξένης παρέμβασης. Η επιτυχής πρόληψη και καταπολέμηση της διαφθοράς είναι απαραίτητη τόσο για τη διαφύλαξη των αξιών της ΕΕ και της αποτελεσματικότητας των πολιτικών της ΕΕ όσο και για τη διατήρηση του κράτους δικαίου και της εμπιστοσύνης στους κυβερνώντες και στους δημόσιους θεσμούς.

Η διαφθορά είναι από τη φύση της δύσκολο να ποσοτικοποιηθεί, αλλά ακόμη και συντηρητικές εκτιμήσεις δείχνουν ότι κοστίζει στην οικονομία της ΕΕ τουλάχιστον 120 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Οι αρνητικές επιπτώσεις της διαφθοράς γίνονται αισθητές παγκοσμίως, υπονομεύοντας τις προσπάθειες για την επίτευξη χρηστής διακυβέρνησης και ευημερίας και την επίτευξη των στόχων των Ηνωμένων Εθνών για τη βιώσιμη ανάπτυξη.

Οι παγκόσμιοι δείκτες διαφθοράς κατατάσσουν πολλά κράτη μέλη της ΕΕ μεταξύ των χωρών που θεωρούνται οι λιγότερο διεφθαρμένες στον κόσμο. Ωστόσο, η διαφθορά εξακολουθεί να αποτελεί βασική ανησυχία για τους πολίτες σε ολόκληρη την ΕΕ, με τα στοιχεία του Ευρωβαρόμετρου να δείχνουν ότι το 2022, σχεδόν επτά στους δέκα Ευρωπαίους (68%) πίστευαν ότι η διαφθορά ήταν ευρέως διαδεδομένη στη χώρα τους και μόνο το 31% ήταν της γνώμης ότι οι προσπάθειες της κυβέρνησής τους για την καταπολέμηση της διαφθοράς είναι αποτελεσματικές.

Πηγή και εικόνα: ec.europa.eu