ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΧΟΡΗΓΗΣΗΣ ΑΣΥΛΟΥ: ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΔΙΑΠΙΣΤΩΝΕΙ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΣΤΟ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την εφαρμογή της οδηγίας σχετικά με τις ελάχιστες προδιαγραφές για τις διαδικασίες χορήγησης και ανάκλησης του καθεστώτος του πρόσφυγα καταδεικνύει ότι οι διαδικαστικές εγγυήσεις εντός της ΕΕ εξακολουθούν ακόμη να διαφέρουν αρκετά. Επιπλέον, η αοριστία των προδιαγραφών που θεσπίστηκαν από την οδηγία και οι αδυναμίες στην εφαρμογή της σε εθνικό επίπεδο ενδέχεται να οδηγήσουν σε διοικητικά σφάλματα. Για αυτό το λόγο, στις 21 Οκτωβρίου 2009, η Επιτροπή εξέδωσε πρόταση αναδιατύπωσης της οδηγίας για τη θεραπεία αυτών των αδυναμιών αυτών.

«Υφίστανται ακόμα σημαντικές αποκλίσεις μεταξύ των εθνικών διαδικασιών ασύλου και οι ισχύοντες κανόνες δεν επιτρέπουν την πρόληψη διοικητικών σφαλμάτων. Ζητώ από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο να εγκρίνουν τις τροπολογίες που πρότεινε η Επιτροπή το 2009 για την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης» δήλωσε η Επίτροπος Cecilia Malmström, αρμόδια για Εσωτερικές Υποθέσεις, και πρόσθεσε: «Η Επιτροπή θα συνεχίσει να εξετάζει και να παρακολουθεί όλες τις περιπτώσεις στις οποίες διαπιστώνονται προβλήματα υλοποίησης, προκειμένου να διασφαλισθεί η ορθή εφαρμογή της οδηγίας, ιδίως όσον αφορά την τήρηση της αρχής της μη επαναπροώθησης και των άλλων δικαιωμάτων που θεσπίζονται στο Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, καθώς και της μείωσης των αποκλίσεων».

Η οδηγία για τις διαδικασίες ασύλου είχε σχεδιασθεί προκειμένου να θεσπίσει ελάχιστες προδιαγραφές για δίκαιες και αποτελεσματικές διαδικασίες χορήγησης και ανάκλησης του καθεστώτος του πρόσφυγα.

Στην έκθεση της Επιτροπής για την εφαρμογή της οδηγίας αυτής τονίζεται ότι δεν έχει επιτευχθεί ακόμη πλήρως ο στόχος της διαμόρφωσης ισότιμων όρων όσον αφορά τις διαδικασίες ασύλου. Ορισμένες από τις προαιρετικές διατάξεις και ρήτρες παρέκκλισης της οδηγίας συνέβαλαν στην εδραίωση διαφορετικών ρυθμίσεων εντός της ΕΕ με αποτέλεσμα οι διαδικαστικές εγγυήσεις να διαφέρουν σημαντικά από χώρα σε χώρα. Αυτό ισχύει, μεταξύ άλλων, όσον αφορά τις διατάξεις για τις ταχείες διαδικασίες, την «ασφαλή χώρα καταγωγής», «την ασφαλή τρίτη χώρα», τις προσωπικές συνεντεύξεις, τη νομική συνδρομή και την πρόσβαση σε αποτελεσματικό ένδικο μέσο. Επίσης, διαπιστώθηκαν ορισμένες περιπτώσεις μη πλήρους ή/και μη ορθής μεταφοράς στο εθνικό δίκαιο, καθώς και αδυναμίες στην εφαρμογή της οδηγίας.

Συνεπώς, οι διαδικασίες που ακολουθούνται ενδέχεται να οδηγήσουν σε διοικητικό σφάλμα: σημαντικό μερίδιο των αποφάσεων που λαμβάνονται στις συγκεκριμένες υποθέσεις ανατρέπεται κατόπιν άσκησης ενδίκου μέσου, διότι οι αποφάσεις αυτές βασίζονται σε ασαφή κριτήρια.

Βάσει της ενδελεχούς αξιολόγησης της εφαρμογής της οδηγίας για τις διαδικασίες ασύλου, η Επιτροπή εξέδωσε, τις 21 Οκτωβρίου 2009, πρόταση αναδιατύπωσης της οδηγίας για τη θεραπεία των αδυναμιών, τον εκσυγχρονισμό και την παγίωση των διαδικασιών καθώς και τη βελτίωση τόσο της ποιότητας των πρωτοβάθμιων αποφάσεων όσο και της συνολικής αποτελεσματικότητας της διαδικασίας χορήγησης ασύλου εντός της ΕΕ. Η ποιότητα και η αποτελεσματικότητα της διαδικασίας χορήγησης ασύλου θα αποτελέσουν το κύριο θέμα της υπουργικής διάσκεψης που θα πραγματοποιηθεί στις Βρυξέλλες στις 13-14 Σεπτεμβρίου. Η παρούσα έκθεση θα αποτελέσει επίσης τη βάση των συζητήσεων.

Ιστορικό

Μεταξύ 1ης Ιανουαρίου 2008 και 31ης Δεκεμβρίου 2009, οι αιτήσεις ασύλου που καταγράφηκαν από τα 26 κράτη-μέλη τα οποία δεσμεύονται από την οδηγία για τις διαδικασίες χορήγησης ασύλου, ανήλθαν σε 492.995. Κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου, σε αυτά τα κράτη μέλη εκδόθηκαν 444.165 πρωτοβάθμιες αποφάσεις και 125.785 αποφάσεις κατόπιν άσκησης ενδίκου μέσου.

Η προθεσμία μεταφοράς στο εθνικό δίκαιο για τα περισσότερα άρθρα της οδηγίας ήταν η 1η Δεκεμβρίου 2007, ενώ το άρθρο 15, που αφορά τη νομική συνδρομή, έπρεπε να είχε μεταφερθεί έως την 1η Δεκεμβρίου 2008.

Μετά τη λήξη αυτών των προθεσμιών, κινήθηκαν διαδικασίες παράβασης κατά όλων των κρατών-μελών που παρέλειψαν να ανακοινώσουν πλήρως τα μέτρα μεταφοράς στο εθνικό τους δίκαιο: η Επιτροπή απέστειλε 17 προειδοποιητικές επιστολές και 5 αιτιολογημένες γνώμες.

Επί του παρόντος, όλα τα κράτη-μέλη έχουν κοινοποιήσει πλήρη μέτρα μεταφοράς της οδηγίας στο εθνικό τους δίκαιο, εκτός από την Ιρλανδία. Η Επιτροπή είχε αποφασίσει να παραπέμψει στο Δικαστήριο το Βέλγιο και την Ιρλανδία λόγω μη κοινοποίησης πλήρων μέτρων μεταφοράς (IP/10/808), και κίνησε διαδικασία παράβασης κατά της Ελλάδας λόγω μη ορθής εφαρμογής ορισμένων διατάξεων της οδηγίας. Ωστόσο, πρόσφατα το Βέλγιο κοινοποίησε στην Επιτροπή τα μέτρα με τα οποία θεωρεί ότι μεταφέρει πλήρως την οδηγία στο εθνικό του δίκαιο. Τα εν λόγω μέτρα βρίσκονται στο στάδιο της εξέτασης για να διαπιστωθεί εάν η μεταφορά στο εθνικό δίκαιο του Βελγίου είναι πλήρης.

Στις 21 Οκτωβρίου 2009, η Επιτροπή παρουσίασε πρόταση τροποποίησης της οδηγίας για τις διαδικασίες ασύλου (IP/09/1552), με στόχο:

– την πρόβλεψη ενιαίας διαδικασίας με τη διασφάλιση της απλούστευσης και του εξορθολογισμού των διαδικασιών ασύλου, καθώς και τη μείωση των διοικητικών βαρών των κρατών-μελών,

– τη διευκόλυνση της πρόσβασης στις διαδικασίες εξέτασης. Συναφείς πληροφορίες και συμβουλές πρέπει να διατίθενται σε πρόσωπα που επιθυμούν να υποβάλουν αίτηση διεθνούς προστασίας ήδη από την αρχή της παρουσίας τους στην επικράτεια. Οι συνοριοφύλακες, η αστυνομία και οι άλλες αρχές που έρχονται πρώτοι σε επαφή με τα πρόσωπα που ζητούν προστασία θα έχουν σαφέστερη άποψη για τη μεταχείριση που πρέπει να τους επιφυλάττουν,

– την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας της διαδικασίας εξέτασης των αιτήσεων. Ένα από τα σημαντικότερα μέτρα είναι η καθιέρωση γενικής προθεσμίας έξι μηνών για την ολοκλήρωση των πρωτοβάθμιων διαδικασιών. Η πρόταση προβλέπει μεταβατική περίοδο τριών ετών για να επιτραπεί στα κράτη-μέλη να προσαρμοσθούν σε αυτή την προθεσμία. Επίσης, απλουστεύει και διευκρινίζει διαδικαστικές έννοιες και μηχανισμούς όπως η έννοια «της ασφαλούς χώρας καταγωγής», η υποχρέωση των αιτούντων άσυλο να συνεργάζονται με τις εθνικές αρχές ή οι ταχείες διαδικασίες,

– τη βελτίωση της ποιότητας των αποφάσεων ασύλου. Η πρόταση ενισχύει τις διαδικαστικές εγγυήσεις, ιδίως για τα ευάλωτα πρόσωπα όπως τα θύματα βασανιστηρίων ή τα ασυνόδευτα παιδιά. Το προσωπικό που επεξεργάζεται τις αιτήσεις ασύλου πρέπει να διαθέτει τις κατάλληλες γνώσεις.

– τη διασφάλιση της πρόσβασης των αιτούντων άσυλο σε αποτελεσματικά ένδικα μέσα σύμφωνα με τις κοινοτικές και διεθνείς υποχρεώσεις των κρατών-μελών. Η πρόταση ορίζει ρητά ότι τα δικαστήρια πρέπει να αναθεωρούν τις πρωτοβάθμιες αποφάσεις τόσο ως προς τα πραγματικά δεδομένα όσο και ως προς τα νομικά ζητήματα και θεσπίζει σαφείς κανόνες σχετικά με το ανασταλτικό αποτέλεσμα των προσφυγών. Οι τροποποιήσεις διασφαλίζουν τη συνεκτικότητα με την εξελισσόμενη νομολογία που αφορά το δικαίωμα υπεράσπισης, την αρχή της «ισότητας των όπλων» και το δικαίωμα αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας.