«Τέτοια αλλαγή είχε αιώνες να συμβεί», λέει ο Javier Elorrio ενώ το σκάφος περνά από μια όμορφη, καθαρή έκταση πρασίνου με νεοφυτεμένα δέντρα στις όχθες του ποταμού Ματάνσα-Ριατσουέλο, ο οποίος διασχίζει το Μπουένος Άιρες, την πρωτεύουσα της Αργεντινής. Παλιά εδώ υπήρχε μια παραγκούπολη…

Τα εργοστάσια εναλλάσσονται με μικρά ετοιμόρροπα σπίτια, τα περισσότερα από τα οποία έχουν μόνο μια λεπτή μεταλλική πλάκα για στέγη. Οι παραγκουπόλεις μοιάζουν να επιπλέουν ανάμεσα σε σκουπίδια. «Έχουν χτιστεί πάνω σε απορρίμματα», εξηγεί ο Javier. Η έλλειψη κατάλληλων υποδομών αποχέτευσης επιτρέπει την έκχυση αφιλτράριστων λυμάτων απευθείας στον ποταμό, καθιστώντας τη δυσοσμία σχεδόν αφόρητη σε ορισμένα σημεία. Λόγω της ρύπανσης των υπόγειων υδάτων, του αέρα και του εδάφους, καθώς και των επισφαλών συνθηκών διαβίωσης, οι κάτοικοι της περιοχής αντιμετωπίζουν σοβαρούς κινδύνους για την υγεία τους.

Ωστόσο, η κατάσταση βελτιώνεται σιγά-σιγά, με τη μετεγκατάσταση των κατοίκων σε καλύτερες συνθήκες στέγασης, την εξάλειψη των παραγκουπόλεων και των χώρων διάθεσης των απορριμμάτων, και τη δημιουργία πάρκων. «Η εξάλειψη μιας παραγκούπολης, η δημιουργία ενός πάρκου ή ενός ποδηλατόδρομου γίνονται πιο γρήγορα. Για το νερό θα χρειαστεί περισσότερος χρόνος», εξηγεί ο Javier, καθώς περιγράφει τα μακροχρόνια περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα στη λεκάνη απορροής του ποταμού.

Οι κάτοικοι της περιοχής έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην εφαρμογή των αλλαγών αυτών. «Ο κόσμος ανταποκρίθηκε πολύ θετικά» συνεχίζει Javier, αναφερόμενος στις κινητοποιήσεις των κατοίκων της περιοχής, οι οποίοι άρχισαν σταδιακά να εκφράζουν τα αιτήματά τους για τη βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών και των συνθηκών διαβίωσης.

Η παροχή μιας πλατφόρμας στους κατοίκους για να εκφράσουν τις ανησυχίες τους ήταν ένα σημαντικό βήμα στη διαδικασία. Το χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ σχέδιο για την κοινωνική παρακολούθηση των προσπαθειών εξυγίανσης της περιοχής επέτρεψε τη δημιουργία του ¿Qué pasa, Riachuelo? (Τι τρέχει, Ριατσουέλο;), μια ανοιχτής και δωρεάν διαδικτυακής πλατφόρμας μέσω της οποίας μπορεί ο κόσμος να επισημαίνει περιπτώσεις για τις οποίες υπάρχουν υποψίες ρυπογόνων εγκαταστάσεων.

Μέσω της χαρτογράφησης των εγκαταστάσεων που παρανομούν, των παράνομων οικισμών και των χώρων διάθεσης απορριμάτων, η πλατφόρμα συγκεντρώνει σχετικές πληροφορίες που δεν είναι άμεσα ή εύκολα διαθέσιμες. Χάρη στις καταγγελίες των πολιτών, 347 από τις 1.073 βιομηχανικές εγκαταστάσεις που έχουν επίσημα δηλωθεί ως ρυπογόνες, βελτίωσαν τις μεθόδους παραγωγής τους.

«Μερικές φορές η ρύπανση δεν είναι ιδιαίτερα ορατή, είναι κρυφή. Εμείς την κάνουμε ορατή», εξηγεί ο Andrés Nápoli, διευθυντής μιας από τις ΜΚΟ που υλοποιούν το σχέδιο.

Ο Javier συμφωνεί. «Ο καθαρισμός των οχθών του ποταμού και η μετακίνηση των ανθρώπων από τις όχθες σε αξιοπρεπείς κατοικίες είναι ίσως τα πιο ορατά μέρη της διαδικασίας. Τα λιγότερο ορατά μέρη είναι ο έλεγχος της ρύπανσης που προκαλείται από τα εργοστάσια». Παρόλο που αναγνωρίζει ότι χρειάζεται πολλή δουλειά ακόμα, ο Javier δεν μπορεί να κρύψει την υπερηφάνειά του για τα όσα έχουν επιτευχθεί μέχρι σήμερα. «Είναι μια πολύ σημαντική ιστορική στιγμή. Υπάρχουν γενιές ανθρώπων που πέθαναν χωρίς να το δουν αυτό».

«Κοιτάξτε εκεί», λέει ο Andrés δείχνοντας μια οικογένεια χελωνών στον ποταμό. Αυτό δεν είναι κάτι που ο περισσότερος κόσμος θα θεωρήσει σημαντικό, αλλά η παρουσία τους είναι μια ένδειξη ότι το περιβάλλον του Ριατσουέλο βελτιώνεται σταδιακά.

Λόγω της δυσκολίας πρόσβασης στις χωματερές από τη στεριά, οι σωροί των απορριμμάτων απομακρύνονται με βενζινοκίνητα σκάφη. Αλλά, σύμφωνα με τον Javier, οι κινητήρες των σκαφών πρόκειται να αντικατασταθούν σύντομα με νέους, ηλεκτρικούς κινητήρες. Αν και η αναβάθμιση αυτή θα έχει ελάχιστη επίδραση στο περιβάλλον, για τον Javier είναι σημαντική για να στείλει ένα σαφές μήνυμα. «Θέλουμε να καθαρίζουμε χωρίς να ρυπαίνουμε» υποστηρίζει. «Είναι μια μικρή πρωτοβουλία». Όμως, πολλά μικρά βήματα μπορούν να φέρουν μεγάλες αλλαγές.