Παρά τον περιορισμένο επίσημο ρόλο του στη διαδικασία λήψης αποφάσεων εξωτερικής πολιτικής, το Κοινοβούλιο υποστήριξε εξ αρχής την ιδέα της ΚΕΠΠΑ και αναζήτησε τρόπους για την επέκταση του πεδίου εφαρμογής της. Λαμβάνοντας υπόψη τις διεθνείς προκλήσεις που έχουν παρουσιαστεί την τελευταία δεκαετία, το Κοινοβούλιο έχει επανειλημμένα ασκήσει πιέσεις προκειμένου να θεσπιστεί το αξίωμα ενός «Υπουργού Εξωτερικών» της ΕΕ και να δημιουργηθεί μια «ευρωπαϊκή διπλωματική υπηρεσία». Στην πράξη, το Κοινοβούλιο έχει επιτύχει έναν βαθμό ανεπίσημης συνεργασίας με την ΕΥΕΔ, την Προεδρία της ΕΕ, τη Γραμματεία του Συμβουλίου και την Επιτροπή στον τομέα των εξωτερικών υποθέσεων, καθώς και με τα εθνικά κοινοβούλια των κρατών μελών.

Το άρθρο 36 ΣΕΕ υποχρεώνει τον Ύπατο Εκπρόσωπο να ζητεί τακτικά τη γνώμη του Κοινοβουλίου όσον αφορά τις κύριες πτυχές και τις βασικές επιλογές της ΚΕΠΠΑ και να το ενημερώνει για την εξέλιξη της εν λόγω πολιτικής. Το Κοινοβούλιο διεξάγει δύο φορές κατ’ έτος συζήτηση για τις εκθέσεις προόδου σχετικά με την εφαρμογή της ΚΕΠΠΑ και απευθύνει ερωτήσεις και διατυπώνει συστάσεις προς το Συμβούλιο και τον Ύπατο Εκπρόσωπο.

Το δικαίωμα του Κοινοβουλίου να ενημερώνεται και να γνωμοδοτεί σχετικά με την ΚΕΠΠΑ/ΚΠΑΑ ενισχύθηκε περαιτέρω με τη δήλωση της Αντιπροέδρου/Ύπατης Εκπροσώπου, του 2010, όσον αφορά τη πολιτική λογοδοσία. Η δήλωση προέβλεπε, μεταξύ άλλων:

-την αναβάθμιση του καθεστώτος των «Κοινών Συνεδριάσεων Διαβούλευσης» (ΚΣΔ), που επιτρέπουν σε ορισθείσα ομάδα βουλευτών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (ΒΕΚ) να συναντά ομολόγους από την Επιτροπή Πολιτικής και Ασφάλειας του Συμβουλίου (ΕΠΑ), την ΕΥΕΔ και την Επιτροπή και να συζητά σχετικά με τις προγραμματιζόμενες και τρέχουσες μη στρατιωτικές αποστολές της ΚΠΑΑ·

-την επιβεβαίωση του δικαιώματος της «ειδικής επιτροπής» του Κοινοβουλίου να έχει πρόσβαση σε εμπιστευτικές πληροφορίες σχετικά με την ΚΕΠΠΑ και την ΚΠΑΑ. Το δικαίωμα αυτό βασίζεται σε διοργανική συμφωνία του 2002·

-την ανταλλαγή απόψεων με αρχηγούς αποστολών, επικεφαλής αντιπροσωπειών και άλλους υψηλόβαθμους υπαλλήλους της ΕΕ κατά τη διάρκεια συνεδριάσεων και ακροάσεων κοινοβουλευτικών επιτροπών·

-την ανάθεση στον Ύπατο Εκπρόσωπο της υποχρέωσης να εμφανίζεται ενώπιον του Κοινοβουλίου τουλάχιστον δύο φορές ανά έτος προκειμένου να παρουσιάσει έκθεση σχετικά με την τρέχουσα κατάσταση της ΚΕΠΠΑ/ΚΠΑΑ και να απαντήσει σε ερωτήσεις.

Πέρα από αυτόν τον πολιτικό διάλογο, το Κοινοβούλιο ασκεί τις εξουσίες του μέσω της δημοσιονομικής διαδικασίας. Ως ένα εκ των δύο σκελών της αρμόδιας επί του προϋπολογισμού αρχής της ΕΕ, το Κοινοβούλιο πρέπει να εγκρίνει τον ετήσιο προϋπολογισμό της ΚΕΠΠΑ. Το Κοινοβούλιο συμβάλλει επίσης στη διαμόρφωση των σχετικών εξωτερικών μέσων χρηματοδότησης μέσω μιας διαδικασίας τριμερών διαπραγματεύσεων με το Συμβούλιο και την Επιτροπή.

Το Κοινοβούλιο ελέγχει διεξοδικά και τακτικά τις επιχειρήσεις της ΕΥΕΔ και της παρέχει συμβουλές σχετικά με διαρθρωτικά θέματα, από την ισόρροπη κατανομή σε γεωγραφικό επίπεδο και επίπεδο φύλων έως την αλληλεπίδρασή της με άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ και τις διπλωματικές υπηρεσίες των κρατών μελών. Το Κοινοβούλιο διεξάγει επίσης τακτικές συζητήσεις με τον Ύπατο Εκπρόσωπο και τους Ειδικούς Εντεταλμένους της ΕΕ (ΕΕΕΕ) που έχουν οριστεί για συγκεκριμένες περιοχές ή θέματα. Οι κοινοβουλευτικές επιτροπές, που συνέβαλαν στη συγκρότηση της ΕΥΕΔ, ανταλλάσσουν επίσης απόψεις με τους νεοδιοριζόμενους επικεφαλής των αντιπροσωπειών της ΕΥΕΔ.

Το Κοινοβούλιο διαδραματίζει επίσης κάποιο ρόλο όσον αφορά την παρακολούθηση της διαπραγμάτευσης και εφαρμογής των διεθνών συμφωνιών. Απαιτείται η κοινοβουλευτική έγκριση πριν το Συμβούλιο προβεί στη σύναψη τέτοιων συμφωνιών. (Για περισσότερες πληροφορίες 5.2.1, 5.2.3).

Εσωτερικές δομές του Κοινοβουλίου όσον αφορά την ΚΕΠΠΑ

Το μεγαλύτερο μέρος των εργασιών του Κοινοβουλίου όσον αφορά την ΚΕΠΠΑ διεξάγεται σε ειδικευμένες επιτροπές, ιδίως στην Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων (AFET) και στις δύο υποεπιτροπές της (για την Ασφάλεια και την Άμυνα/SEDE και τα Δικαιώματα του Ανθρώπου/DROI), καθώς και στην Επιτροπή Διεθνούς Εμπορίου (INTA) και στην Επιτροπή Ανάπτυξης (DEVE). Οι επιτροπές αυτές διαμορφώνουν την ΚΕΠΠΑ μέσω των εκθέσεων και των γνωμοδοτήσεων που εκδίδουν. Λειτουργούν επίσης ως κύρια σημεία επαφής του Κοινοβουλίου με τις δομές παγκόσμιας διακυβέρνησης (συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Εθνών), άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ, τις Προεδρίες του Συμβουλίου και τα εθνικά κοινοβούλια των κρατών μελών.

Έργο σχετικά με την ΚΕΠΠΑ επιτελείται επίσης από τις κοινοβουλευτικές αντιπροσωπείες, που έχουν ως ρόλο να διατηρούν και να αναπτύσσουν τις διεθνείς επαφές του Κοινοβουλίου (ιδίως μέσω της διακοινοβουλευτικής συνεργασίας), προωθώντας τις θεμελιώδεις αξίες της Ένωσης, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται η ελευθερία, η δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι θεμελιώδεις ελευθερίες και το κράτος δικαίου. Επί του παρόντος υπάρχουν 34 μόνιμες διακοινοβουλευτικές αντιπροσωπείες, που συμπεριλαμβάνουν μικτές κοινοβουλευτικές επιτροπές (ΜΚΕ), κοινοβουλευτικές επιτροπές συνεργασίας (ΚΕΣ), άλλες κοινοβουλευτικές αντιπροσωπείες και κοινοβουλευτικές συνελεύσεις ίσης εκπροσώπησης.

Αξιοσημείωτα παραδείγματα αυτών των διακοινοβουλευτικών αντιπροσωπειών είναι μεταξύ άλλων:

-η κοινοβουλευτική συνέλευση ίσης εκπροσώπησης ΑΚΕ-ΕΕ, η οποία δημιουργήθηκε με σκοπό να φέρει σε επαφή βουλευτές του ΕΚ με αιρετούς αντιπροσώπους των χωρών εκείνων της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού (ΑΚΕ) που έχουν υπογράψει τη συμφωνία του Κοτονού·

-η EuroLat, μια μικτή πολυμερής συνέλευση η οποία συγκροτήθηκε στο πλαίσιο της διπεριφερειακής στρατηγικής εταιρικής σχέσης που εγκαθιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1999 μεταξύ της ΕΕ και της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής·

-η κοινοβουλευτική συνέλευση EuroNest, το κοινοβουλευτικό φόρουμ της ανατολικής εταιρικής σχέσης της ΕΕ, στο οποίο συμμετέχουν ευρωβουλευτές και μέλη των εθνικών κοινοβουλίων των χωρών της ανατολικής εταιρικής σχέσης·

-η Κοινοβουλευτική Συνέλευση της Ένωσης για τη Μεσόγειο (PA-UfM), που αποτελεί την κοινοβουλευτική διάσταση της Ένωσης για τη Μεσόγειο (UfM), η οποία αντικατέστησε την ευρωμεσογειακή εταιρική σχέση (Διαδικασία της Βαρκελώνης).

(Για πληροφορίες σχετικά με την Κοινοβουλευτική Συνέλευση του ΝΑΤΟ 5.1.2)

Η επιρροή του Κοινοβουλίου στην ΚΕΠΠΑ

Η συμμετοχή του Κοινοβουλίου στην ΚΕΠΠΑ συμβάλλει στην ενίσχυση του δημοκρατικού ελέγχου της πολιτικής. Το Κοινοβούλιο έχει υποστηρίξει σθεναρά το θεσμικό τοπίο που έχει διαμορφωθεί μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας, συνηγορώντας υπέρ της ενίσχυσης του ρόλου της ΕΥΕΔ, των αντιπροσωπειών της ΕΕ και των ΕΕΕΕ, καθώς και υπέρ μιας πιο συνεκτικής πολιτικής και μιας πιο αποτελεσματικής ΚΕΠΠΑ. Άσκησε πίεση για να υπάρξει μεγαλύτερη συνοχή μεταξύ των πολιτικών και χρηματοδοτικών μέσων της ΕΕ που διατίθενται για τις εξωτερικές πολιτικές, προκειμένου να αποφεύγονται οι επικαλύψεις και η αναποτελεσματικότητα.

Το Κοινοβούλιο έχει προσφέρει μια πλατφόρμα για ανταλλαγές μεταξύ των θεσμικών και κυβερνητικών φορέων χάραξης πολιτικής, της κοινωνίας των πολιτών και επιστημονικών κοινοτήτων (όπως δεξαμενές σκέψης και ακαδημαϊκοί), η οποία συμβάλλει στην ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με την ΚΕΠΠΑ και διευκολύνει τη συμμετοχή ενός ευρέος φάσματος εταίρων εντός και πέραν της ΕΕ, τόσο κυβερνητικών όσο και μη κυβερνητικών. Μέσω των δραστηριοτήτων του, το Κοινοβούλιο έχει ενισχύσει την προβολή των εξωτερικών πολιτικών της ΕΕ, και έχει λειτουργήσει ως γέφυρα μεταξύ των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και των πολιτών.

Συνολική στρατηγική και Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ανέθεσε τον Ιούνιο του 2015 στην Ύπατη Εκπρόσωπο Federica Mogherini τη χάραξη μιας συνολικής στρατηγικής της ΕΕ σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας (EUGS) έως τον Ιούνιο του 2016. Η απόφαση αυτή ελήφθη σε συνέχεια της στρατηγικής αξιολόγησης της Ύπατης Εκπροσώπου σχετικά με τις βασικές αλλαγές και προκλήσεις στο παγκόσμιο περιβάλλον, η οποία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ήταν απαραίτητο να αναθεωρηθεί η Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφαλείας (ΕΣΑ) του 2003. Σκοπός της συνολικής στρατηγικής ήταν η χάραξη ενός ευρέος στρατηγικού πλαισίου, εντός του οποίου η ΕΕ θα μπορούσε να κατανοήσει και να αντιμετωπίσει τις σημερινές διεθνείς προκλήσεις με αποτελεσματικό και συνεκτικό τρόπο, αξιοποιώντας το ευρύ φάσμα εργαλείων και μηχανισμών που έχει στη διάθεσή της.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συμμετέχει στη διαδικασία διαβούλευσης σχετικά με τη συνολική στρατηγική από κοινού με τα κράτη μέλη, τα εθνικά κοινοβούλια, τους εμπειρογνώμονες και το ευρύτερο κοινό. Το Κοινοβούλιο οργάνωσε συνεδριάσεις της επιτροπής AFET και μια ακρόαση εμπειρογνωμόνων σχετικά με τη συνολική στρατηγική και ενέκρινε ψήφισμα με θέμα «η ΕΕ σε ένα μεταλλασσόμενο παγκόσμιο περιβάλλον — ένας πιο διασυνδεδεμένος, αμφιλεγόμενος και σύνθετος κόσμος», το οποίο εξέφρασε τις επιθυμίες του Κοινοβουλίου για τη μελλοντική κατεύθυνση της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ.

Στις 28 Ιουνίου 2016, η συνολική στρατηγική για την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρουσιάστηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο από την Ύπατη Εκπρόσωπο Federica Mogherini. Με την έμφασή της στην ασφάλεια, τη φιλοδοξία της για στρατηγική αυτονομία και τη συνεπή πλην όμως ρεαλιστική προσέγγισή της για το περιβάλλον της Ευρώπης, η συνολική στρατηγική της ΕΕ σηματοδοτεί μια σημαντική αλλαγή φιλοσοφίας από την Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας του 2003. Η συνολική στρατηγική της ΕΕ προσδιορίζει πέντε προτεραιότητες για την εξωτερική πολιτική της ΕΕ:

-η ασφάλεια της Ένωσής μας·

-ανθεκτικότητα κρατών και κοινωνιών πέρα από τα ανατολικά και νότια σύνορά μας·

-ολοκληρωμένη προσέγγιση έναντι των συγκρούσεων·

-περιφερειακές δομές συνεργασίας·

-παγκόσμια διακυβέρνηση για τον 21ο αιώνα.

Προκειμένου να διασφαλιστεί η εφαρμογή της νέας στρατηγικής, η ΕΕ θα αναθεωρήσει τις υπάρχουσες τομεακές στρατηγικές και θα αναπτύξει και θα εφαρμόσει νέες θεματικές ή γεωγραφικές στρατηγικές σύμφωνα με τις προτεραιότητες της EUGS. Ανάμεσα σε αυτές θα υπάρχει μια τομεακή στρατηγική που θα ορίζει το ενωσιακό πολιτικο-στρατιωτικό επίπεδο φιλοδοξιών, καθηκόντων, απαιτήσεων και προτεραιοτήτων όσον αφορά τις δυνατότητες.

Στις 14 Νοεμβρίου 2016, η ΑΠ/ΥΕ παρουσίασε στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων σχέδιο εφαρμογής της ΚΠΑΑ, το οποίο είχε σκοπό να καταστήσει πλήρως λειτουργικό το όραμα που περιγράφεται στη στρατηγική όσον αφορά τα ζητήματα άμυνας και ασφάλειας. Το σχέδιο εφαρμογής της ΚΠΑΑ ορίζει τρία σύνολα προτεραιοτήτων στα οποία μπορεί να συμβάλει κάθε αποστολή της ΚΠΑΑ:

-απόκριση σε εξωτερικές συγκρούσεις και κρίσεις·

-δημιουργία ικανοτήτων των εταίρων·-

-προστασία της ΕΕ και των πολιτών της.

Για την εφαρμογή της EUGS στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας και για να ανταποκριθεί στις νέες φιλοδοξίες, το σχέδιο παρουσιάζει 13 προτάσεις που περιλαμβάνουν μια συντονισμένη ετήσια επανεξέταση των αμυντικών δαπανών (CARD), βελτίωση της ταχείας αντίδρασης της ΕΕ, μεταξύ άλλων με τη χρησιμοποίηση μάχιμων μονάδων της ΕΕ, και μια νέα ενιαία, μόνιμη, διαρθρωμένη συνεργασία (PESCO) για τα κράτη μέλη που είναι πρόθυμα να αναλάβουν υψηλότερες δεσμεύσεις για την ασφάλεια και την άμυνα. Όλα αυτά τα ζητήματα προωθήθηκαν το 2017 και συμπληρώθηκαν με ανακοίνωση της Επιτροπής με τίτλο «Δρομολόγηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας», που περιγράφει λεπτομερώς τις προτάσεις για την τόνωση και τη συγκρότηση των επενδύσεων στον τομέα της άμυνας στην ΕΕ. Προτείνει την παροχή άμεσης στήριξης για την έρευνα, τη συγχρηματοδότηση της ανάπτυξης (ευρωπαϊκό πρόγραμμα βιομηχανικής ανάπτυξης στον τομέα της άμυνας — ΕDIDP) και τη στήριξη της απόκτησης αμυντικών ικανοτήτων των κρατών μελών της ΕΕ. Όταν η EUGS συμπλήρωσε το πρώτο της έτος, η ΑΠ/ΥΕ Mogherini δημοσίευσε μια έκθεση σχετικά με την εφαρμογή της, στην οποία επιδοκίμαζε την ταχεία πρόοδο που είχε σημειωθεί, μεταξύ άλλων και όσον αφορά τη συνεργασία με το NATO. Στις 11 Δεκεμβρίου 2017, το Συμβούλιο εξέδωσε απόφαση για τη σύσταση της PESCO και κατάλογο με τους 25 συμμετέχοντες σε αυτήν. Εξέδωσε, επίσης, κατάλογο 17 σχεδίων της PESCO, που καλύπτουν τομείς όπως η κατάρτιση, η ανάπτυξη ικανοτήτων και η επιχειρησιακή ετοιμότητα στον τομέα της άμυνας, που εγκρίθηκε τον Μάρτιο του 2018. (Για περισσότερες λεπτομέρειες 5.1.2).

Στα τέλη του 2017, το Κοινοβούλιο εξέδωσε την ετήσια έκθεσή του για την εφαρμογή της ΚΕΠΠΑ (2017/2121(INI)). Επαναλαμβάνοντας την πεποίθησή του ότι οι προκλήσεις της ΕΕ μπορούν να επιλυθούν μόνο συλλογικά, απαριθμεί ως ορόσημα για την υλοποίηση της ΚΕΠΠΑ της ΕΕ: την εκτέλεση μιας κοινής αξιολόγησης των απειλών και της προσέγγισης όσον αφορά τις λύσεις, ιδίως σε ό,τι αφορά τη ριζοσπαστικοποίηση· την ενίσχυση της συνεργασίας και των ικανοτήτων της ΕΕ στον τομέα της ΚΕΠΠΑ, μεταξύ άλλων σε σχέση με τον ηλεκτρονικό πόλεμο· την εσωτερική και εξωτερική συνεργασία της ΕΕ για την υπεράσπιση της βασιζόμενης σε κανόνες παγκόσμιας τάξης, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και για την ανάληψη ηγετικού ρόλου όσον αφορά τη συμφιλίωση και την οικοδόμηση της ειρήνης.