Συμφωνία για τη σταδιακή κατάργηση των φθοριούχων αερίων και των ουσιών που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος

Οι διαπραγματευτές του Συμβουλίου και του Κοινοβουλίου κατέληξαν σήμερα σε προσωρινή πολιτική συμφωνία για τη σταδιακή κατάργηση των ουσιών που προκαλούν υπερθέρμανση του πλανήτη και καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος.

Με αυτή την προσωρινή συμφωνία περατώνονται οι διαπραγματεύσεις για τα φθοριούχα αέρια του θερμοκηπίου και επιβεβαιώνεται η άτυπη συμφωνία που είχε επιτευχθεί τον Ιούνιο για τις ουσίες που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος.

Η υφιστάμενη νομοθεσία της ΕΕ έχει ήδη περιορίσει σημαντικά τη χρήση των φθοριούχων αερίων, ωστόσο οι νέοι κανόνες θα μειώσουν περαιτέρω τις εκπομπές τους στην ατμόσφαιρα και θα συμβάλουν στον περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη, σύμφωνα με τη συμφωνία του Παρισιού.

Φθοριούχα αέρια

Σύμφωνα με την προσωρινή συμφωνία, η κατανάλωση υδροφθορανθράκων (HFC) θα καταργηθεί πλήρως έως το 2050 και η παραγωγή HFC, όσον αφορά τα δικαιώματα παραγωγής που χορηγούνται από την Επιτροπή, θα μειωθεί σταδιακά στο ελάχιστο (15 %) από το 2036. Τόσο η παραγωγή όσο και η κατανάλωση θα μειωθούν σταδιακά σύμφωνα με ένα αυστηρό χρονοδιάγραμμα με φθίνουσα κατανομή ποσοστώσεων (παραρτήματα V και VII). Η συμφωνία θεσπίζει μεγαλύτερη κατανομή ποσοστώσεων κατά τις δύο πρώτες περιόδους σε σύγκριση με την πρόταση της Επιτροπής. Οι ημιαγωγοί θα εξαιρεθούν από το σύστημα κατανομής ποσοστώσεων HFC, σύμφωνα με την πρόταση της Επιτροπής, και η εφικτότητα της κατάργησης της κατανάλωσης HFC καθώς και η ανάγκη χρήσης HFC σε κλάδους όπου εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται θα επανεξεταστούν το 2040, λαμβανομένων υπόψη των τεχνολογικών εξελίξεων και της διαθεσιμότητας εναλλακτικών λύσεων αντί των HFC για τις σχετικές εφαρμογές.

Το κείμενο θεσπίζει πλήρη απαγόρευση της διάθεσης στην αγορά διαφόρων κατηγοριών προϊόντων και εξοπλισμού που περιέχουν HFC, στα οποία περιλαμβάνονται ορισμένα οικιακά ψυγεία, ψύκτες, αφρώδη υλικά και αερολύματα (παράρτημα IV). Επισπεύδει ορισμένες προθεσμίες για την απαγόρευση και την επεκτείνει σε προϊόντα που χρησιμοποιούν φθοριούχα αέρια με μικρότερο δυναμικό υπερθέρμανσης του πλανήτη. Προβλέπονται εξαιρέσεις από την απαγόρευση εάν υπάρχουν ανησυχίες για την ασφάλεια.

Η προσωρινή συμφωνία θεσπίζει πλήρη απαγόρευση των μικρών (12kW) αντλιών θερμότητας και κλιματιστικών, τύπου μονομπλόκ που περιέχουν φθοριούχα αέρια με δυναμικό υπερθέρμανσης του πλανήτη τουλάχιστον 150, αρχής γενομένης από το 2027, και πλήρη κατάργηση το 2032. Όσον αφορά τα κλιματιστικά και τις αντλίες θερμότητας διαιρούμενου τύπου που περιέχουν φθοριούχα αέρια, οι συννομοθέτες συμφώνησαν για πλήρη απαγόρευση από το 2035, με συντομότερες προθεσμίες για ορισμένους τύπους συστημάτων διαιρούμενου τύπου με μεγαλύτερο δυναμικό υπερθέρμανσης του πλανήτη. Προβλέπονται εξαιρέσεις στις περιπτώσεις που ο εξοπλισμός αυτός είναι απαραίτητος για την εκπλήρωση απαιτήσεων ασφαλείας. Η προσωρινή συμφωνία περιλαμβάνει επίσης τη δυνατότητα αποδέσμευσης περιορισμένου αριθμού πρόσθετων ποσοστώσεων για αντλίες θερμότητας, εάν οι προτεινόμενες απαγορεύσεις θέσουν σε κίνδυνο την επίτευξη του στόχου ανάπτυξης αντλιών θερμότητας που απαιτείται βάσει του REPowerEU.

Το κείμενο θεσπίζει επίσης νέα πλήρη απαγόρευση του εξοπλισμού μεταγωγής μέσης τάσης που βασίζεται σε φθοριούχα αέρια, με σταδιακή κατάργηση έως το 2030 και απαγόρευση του εξοπλισμού μεταγωγής υψηλής τάσης έως το 2032. Εισάγει μια αρχή αλυσιδωτής χρήσης που επιτρέπει δυνητικές παρεκκλίσεις από τις απαγορεύσεις ανάλογα με τη διαδικασία υποβολής προσφορών για εναλλακτικές λύσεις χωρίς φθοριούχα αέρια του θερμοκηπίου. Περιλαμβάνει τη δυνατότητα χρήσης από τον εξοπλισμό μεταγωγής υψηλής τάσης του πολύ ισχυρού αερίου θερμοκηπίου SF6 ως έσχατης λύσης δυνάμει της αρχής της αλυσιδωτής χρήσης και προσθέτει ορισμένες διασφαλίσεις προκειμένου να αποφευχθεί το ενδεχόμενο οι απαγορεύσεις να θέσουν σε κίνδυνο τη λειτουργία των ηλεκτρικών δικτύων.

Η προσωρινή συμφωνία εισάγει απαγόρευση ορισμένων ειδών εξοπλισμού που απαιτείται για την επισκευή και συντήρηση υπάρχοντος εξοπλισμού. Από το 2025 ο εξοπλισμός συντήρησης ψυκτικού εξοπλισμού που χρησιμοποιεί φθοριούχα αέρια με μεγάλο δυναμικό υπερθέρμανσης του πλανήτη θα απαγορευτεί, εκτός εάν τα αέρια υφίστανται ποιοτική αποκατάσταση ή ανακυκλώνονται, οπότε θα τυγχάνουν παρέκκλισης έως το 2030. Παρόμοια απαγόρευση εισάγεται για τον εξοπλισμό συντήρησης κλιματιστικών και αντλιών θερμότητας για το 2026, με παρέκκλιση για αέρια που ανακυκλώνονται ή υφίστανται ποιοτική αποκατάσταση έως το 2032. Η απαγόρευση συντήρησης στατικού ψυκτικού εξοπλισμού που έχει σχεδιαστεί για την ψύξη προϊόντων σε θερμοκρασίες κάτω των -50 °C με χρήση φθοριούχων αερίων με μικρότερο δυναμικό υπερθέρμανσης του πλανήτη θα εφαρμοστεί το 2032, με μόνιμη παρέκκλιση όταν χρησιμοποιούνται αέρια που έχουν ανακυκλωθεί ή υποστεί ποιοτική αποκατάσταση.

Το κείμενο ορίζει την τιμή κατανομής ποσοστώσεων HFC σε 3 ευρώ, προσαρμοζόμενη ανάλογα με τον πληθωρισμό. Μέρος των εσόδων θα χρησιμοποιηθεί για την κάλυψη των διοικητικών δαπανών της εφαρμογής του κανονισμού για τα φθοριούχα αέρια, ενώ το υπόλοιπο θα διατεθεί στον γενικό προϋπολογισμό της ΕΕ.

Το κείμενο καθορίζει ένα υποχρεωτικό σύστημα διευρυμένης ευθύνης παραγωγού (ΔΕΠ) από την 1η Ιανουαρίου 2028 για τα φθοριούχα αέρια σε προϊόντα και εξοπλισμό που εμπίπτουν στις κατηγορίες ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού που υπόκεινται στην οδηγία 2012/19/ΕΕ (σχετικά με τα απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού).

Το προσωρινό κείμενο προβλέπει ότι τα κράτη μέλη θα θεσπίσουν κανόνες για την επιβολή αποτελεσματικών, αναλογικών και αποτρεπτικών κυρώσεων σε περίπτωση παραβάσεων. Οι κυρώσεις θα πρέπει να περιλαμβάνουν τουλάχιστον πρόστιμα, κατάσχεση προϊόντων, προσωρινό αποκλεισμό προϊόντων από τις δημόσιες συμβάσεις και προσωρινές εμπορικές απαγορεύσεις. Θα πρέπει να είναι συμβατές με την οδηγία για το περιβαλλοντικό έγκλημα και με τα εθνικά νομικά συστήματα. Θα πρέπει να υπερβαίνουν ένα καθορισμένο ελάχιστο ποσοτικό όριο εάν τα κράτη μέλη αποφασίσουν να θέσουν κατώτατο όριο.

Ουσίες που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος

Η προσωρινή συμφωνία επιβεβαίωσε ότι οι ουσίες που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος απαγορεύονται σε όλες σχεδόν τις χρήσεις, με μόνο αυστηρά περιορισμένες εξαιρέσεις. Το κείμενο περιλαμβάνει εξαίρεση για τη χρήση ουσιών που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος ως πρώτης ύλης για την παραγωγή άλλων ουσιών. Η Επιτροπή θα αναλάβει να επικαιροποιεί τακτικά τον κατάλογο των ουσιών που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος των οποίων η χρήση ως πρώτης ύλης απαγορεύεται. Αξιολόγηση της διαθεσιμότητας εναλλακτικών λύσεων για τις πρώτες ύλες πραγματοποιείται πρωτίστως σε διεθνές επίπεδο, στο πλαίσιο του πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ. Ωστόσο, ως μέτρο διασφάλισης, εάν η διεθνής ομάδα εμπειρογνωμόνων δεν το πράξει εντός ορισμένου χρονικού πλαισίου, η Επιτροπή θα προβεί σε αξιολόγηση βιώσιμων εναλλακτικών λύσεων.

Το κείμενο θα επιτρέψει επίσης, υπό αυστηρές προϋποθέσεις, τη χρήση ουσιών που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος ως μέσων επεξεργασίας, σε εργαστήρια και για την πυροπροστασία σε ειδικές εφαρμογές, όπως στην περίπτωση στρατιωτικού εξοπλισμού και αεροσκαφών.

Η προσωρινή συμφωνία επεκτείνει περαιτέρω την απαίτηση ανάκτησης ουσιών που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος για καταστροφή, ανακύκλωση ή ποιοτική αποκατάσταση σε σύγκριση με την πρόταση της Επιτροπής. Η απαίτηση θα καλύπτει τον εξοπλισμό ψύξης, κλιματισμού και αντλιών θερμότητας, τον εξοπλισμό που περιέχει διαλύτες, τα συστήματα πυροπροστασίας και τους πυροσβεστήρες, καθώς και άλλο εξοπλισμό, εφόσον αυτό είναι τεχνικά και οικονομικά εφικτό.

Το κείμενο επεκτείνει επίσης σε όλες τις ουσίες που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος την απαίτηση να λαμβάνουν οι επιχειρήσεις προφυλάξεις για την πρόληψη και την ελαχιστοποίηση της ακούσιας έκλυσης ουσιών που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος και να διασφαλίζουν ότι κάθε διαρροή που εντοπίζεται επισκευάζεται χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση.

Επόμενα βήματα

Αμφότερες οι προσωρινές συμφωνίες θα υποβληθούν τώρα στους αντιπροσώπους των κρατών μελών στο πλαίσιο του Συμβουλίου (ΕΜΑ) και στην Επιτροπή Περιβάλλοντος του Κοινοβουλίου προς έγκριση. Εάν εγκριθεί, το κείμενο θα πρέπει στη συνέχεια να εκδοθεί τυπικά από αμφότερα τα θεσμικά όργανα, προτού δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ και τεθεί σε ισχύ.

Γενικές πληροφορίες

Στις 5 Απριλίου 2022 η Επιτροπή ενέκρινε τις προτάσεις της όσον αφορά κανονισμό για τα φθοριούχα αέρια του θερμοκηπίου και κανονισμό για τις ουσίες που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος. Το Κοινοβούλιο ενέκρινε τη θέση του επί της πρότασης στις 30 Μαρτίου 2023 και το Συμβούλιο κατέληξε σε συμφωνία για γενική προσέγγιση στις 5 Απριλίου 2023. Οι επιπτώσεις των φθοριούχων αερίων στην υπερθέρμανση του πλανήτη είναι έως και αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες φορές εντονότερες από αυτές του CO2. Εν τω μεταξύ, οι ουσίες που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος δημιουργούν μια τρύπα στη στιβάδα του όζοντος, ένα στρώμα της ατμόσφαιρας της Γης που παρέχει προστασία από τις υπεριώδεις ακτίνες που προκαλούν καρκίνο.

Τα φθοριούχα αέρια χρησιμοποιούνται σε ευρύ φάσμα προϊόντων καθημερινής χρήσης, όπως ψυγεία, συστήματα κλιματισμού και φάρμακα. Χρησιμοποιούνται επίσης σε αντλίες θερμότητας και συσκευές μεταγωγής σε συστήματα ηλεκτρικής ενέργειας.

Η πρόταση αναθεωρημένου κανονισμού επεκτείνει και καθιστά αυστηρότερο το σύστημα δωρεάν κατανομής ποσοστώσεων για τη διάθεση HFC στην αγορά μετά το 2030, εισάγει δε ένα νέο σύστημα ποσοστώσεων για την παραγωγή τους. Θεσπίζει νέους περιορισμούς για περισσότερα είδη εξοπλισμού και προϊόντων που περιέχουν φθοριούχα αέρια και ενισχύει τις διατάξεις όσον αφορά την εφαρμογή και την επιβολή με κυρώσεις.

Πηγή και Φωτογραφία: consilium.europa.eu