Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία επιδεινώνει την παγκόσμια επισιτιστική κρίση
Η απάντηση της ΕΕ στην παγκόσμια επισιτιστική κρίση
Τι κάνει η ΕΕ για να αντιμετωπίσει την επισιτιστική κρίση;
Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της τάσσονται ομόφωνα κατά της στρατιωτικής επίθεσης της Ρωσίας στην Ουκρανία και είναι σταθερά προσηλωμένα στην αντιμετώπιση της παγκόσμιας επισιτιστικής κρίσης.
Η επισιτιστική ασφάλεια αποτελεί σήμερα τη μεγαλύτερη παγκόσμια πρόκληση. Η σημερινή παγκόσμια επισιτιστική κρίση επιδεινώνεται από τον πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Καθώς πολλά μέρη του κόσμου απειλούνται από την πείνα, είναι η στιγμή για όλους μας να μετουσιώσουμε τις πολιτικές μας δεσμεύσεις σε συγκεκριμένη δράση.
Λωρίδες αλληλεγγύης και συμφωνία για τα σιτηρά του Εύξεινου Πόντου
Βασική προτεραιότητα για τις χώρες της ΕΕ όσον αφορά την αντιμετώπιση της αυξανόμενης επισιτιστικής ανασφάλειας είναι να βοηθήσει την Ουκρανία να εξαγάγει την αγροδιατροφική της παραγωγή, η οποία έχει υπονομευθεί σοβαρά από τη ρωσική εισβολή. Η Ουκρανία είναι βασικός παραγωγός και εξαγωγέας ειδών διατροφής, όπως το σιτάρι και ο αραβόσιτος. Περίπου το 90 % των εξαγωγών σίτου κατευθύνθηκε στην Αφρική και την Ασία μεταξύ 2016 και 2021, στηρίζοντας την επισιτιστική ασφάλεια σε ορισμένες από τις πλέον μειονεκτούσες περιοχές του κόσμου. Με τον ρωσικό αποκλεισμό των ουκρανικών λιμένων από την αρχή του πολέμου, περίπου 20 εκατομμύρια τόνοι σιτηρών έμειναν εγκλωβισμένοι σε σιλό αποθήκευσης στις ακτές του Εύξεινου Πόντου.
Τον Μάιο του 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε σχέδιο δράσης για τη δημιουργία λωρίδων αλληλεγγύης. Στόχος ήταν να αναπτυχθούν εναλλακτικές χερσαίες οδοί που θα βοηθήσουν την Ουκρανία να εξάγει τα γεωργικά της προϊόντα, με τους εξής τρόπους:
παρέχοντας πρόσθετο τροχαίο υλικό μεταφοράς εμπορευμάτων, πλοία και φορτηγά
χρησιμοποιώντας αποτελεσματικότερα την υφιστάμενη δυναμικότητα δικτύων μεταφοράς και τερματικών σταθμών μεταφόρτωσης
απλουστεύοντας και επιταχύνοντας τελωνειακές εργασίες και άλλους ελέγχους
διευκολύνοντας την αποθήκευση εμπορευμάτων στο έδαφος της ΕΕ
Από την έναρξη των δράσεων τον Μάιο του 2022, περίπου 10 εκατομμύρια τόνοι σπόρων, ελαιούχων σπόρων και άλλων ουκρανικών προϊόντων εξήχθησαν μέσω των λωρίδων αλληλεγγύης.
Τον Αύγουστο του 2022, το 61 % των εξαγωγών τροφίμων της Ουκρανίας (2,6 εκατομμύρια τόνοι) μεταφέρθηκαν μέσω των λωρίδων.
Ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με τις λωρίδες αλληλεγγύης ΕΕ-Ουκρανίας
61 % της παραγωγής τροφίμων της Ουκρανίας εξάγεται μέσω λωρίδων αλληλεγγύης (Αύγουστος 2022)
Τον Ιούλιο του 2022, η Ρωσία συμφώνησε να σταματήσει τον αποκλεισμό των ουκρανικών λιμένων του Ευξείνου Πόντου, χάρη στην παρέμβαση του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, António Guterres, στο πλαίσιο της λεγόμενης Πρωτοβουλίας Σιτηρών του Εύξεινου Πόντου.
Έκτοτε άρχισαν εκ νέου οι αποστολές σιτηρών μέσω του Εύξεινου Πόντου — τον Σεπτέμβριο του 2022 απεστάλησαν από την Ουκρανία πάνω από 3,5 εκατ. τόνοι γεωργικών προϊόντων.
Τα σιτηρά, κυρίως αραβόσιτος και σιτάρι, διοχετεύθηκαν στην Ασία (πάνω από 40 %, 17 % στην Τουρκία), στην Αφρική (16 %), καθώς και σε χώρες της ΕΕ. Η ΕΕ εισάγει κυρίως αραβόσιτο από την Ουκρανία.
Συντονισμένη αντίδραση στην επισιτιστική κρίση
Οι συντονισμένες εργασίες των χωρών της ΕΕ για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας επισιτιστικής κρίσης επικεντρώνονται σε τέσσερις άξονες δράσης, σύμφωνα με τα συμπεράσματα του Συμβουλίου που συμφωνήθηκαν τον Ιούνιο του 2022:
αλληλεγγύη
βιώσιμη παραγωγή
εμπόριο
πολυμερής προσέγγιση
Αλληλεγγύη
Οι χώρες της ΕΕ παρέχουν βοήθεια έκτακτης ανάγκης σε όσους έχουν μεγαλύτερη ανάγκη παγκοσμίως.
Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της είναι ο μεγαλύτερος πάροχος αναπτυξιακής βοήθειας παγκοσμίως. Η ΕΕ καταβάλλει σημαντικές προσπάθειες ώστε η στήριξή της να ανταποκρίνεται στις αυξανόμενες και επείγουσες ανάγκες. Τον Ιούνιο του 2022, οι χώρες της ΕΕ υποστήριξαν ανάληψη υποχρεώσεων 7,7 δισ. € για την περίοδο 2021-2024 για την επισιτιστική ασφάλεια.
7,7 δισ. € δεσμεύθηκαν για την επισιτιστική ασφάλεια για την περίοδο 2021-2024
Το 2022, η ανθρωπιστική χρηματοδότηση της ΕΕ αυξήθηκε κατά 32 % σε σύγκριση με το 2021, φθάνοντας μέχρι στιγμής τα 770 εκατ. €. Τα κονδύλια αυτά θα χρησιμοποιηθούν για να διασφαλισθεί πρόσβαση σε τρόφιμα για τους πλέον ευάλωτους και για να στηριχθεί η τοπική παραγωγή τροφίμων μέσω βοήθειας σε μετρητά και άλλων μέσων. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της είναι επίσης σημαντικοί χορηγοί στο Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών. Επιπλέον, 225 εκατ. € παρέχονται από τον μηχανισμό επισιτιστικής βοήθειας και ανθεκτικότητας σε εταίρους της νότιας γειτονίας στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής. Οι χώρες της ΕΕ συμβάλλουν επίσης σημαντικά στην παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια εξάγοντας μεγάλο μέρος της γεωργικής τους παραγωγής σε αναπτυσσόμενες χώρες. Πάνω από το ήμισυ των εξαγωγών σίτου της ΕΕ πηγαίνει στην Αφρική (Αλγερία, Μαρόκο, Αίγυπτο, Νιγηρία) και στην Ασία (Πακιστάν).
Βιώσιμη παραγωγή
Η ικανοποίηση των παγκόσμιων επισιτιστικών αναγκών δεν θα πρέπει να αποβεί εις βάρος του περιβάλλοντος και θα πρέπει να ακολουθεί ένα μοντέλο βιώσιμου συστήματος τροφίμων.
Τον Ιούνιο του 2022, οι ηγέτες της ΕΕ συμφώνησαν:
να βοηθηθούν οι αναπτυσσόμενες χώρες να αναπροσανατολίσουν, όπου χρειάζεται, τις αλυσίδες εφοδιασμού τους, να επιταχυνθούν οι εργασίες σχετικά με τις πρωτοβουλίες της ΕΕ που στοχεύουν να στηρίξουν τις ικανότητες της Αφρικής προς βιώσιμη αγροδιατροφική παραγωγή, να υποστηριχθεί η ανάπτυξη της παραγωγικής ικανότητας εισροών σε αναπτυσσόμενες χώρες, ιδίως αειφόρων λιπασμάτων. Η προσπάθεια για βιώσιμα συστήματα τροφίμων σε παγκόσμιο επίπεδο θα έχει θετικό αντίκτυπο στην ανθεκτικότητα των χωρών έναντι κρίσεων όπως η τρέχουσα.
Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, 23-24 Ιουνίου 2022
Εμπόριο
Οι χώρες της ΕΕ συνεργάζονται με τους διεθνείς εταίρους τους για να προωθήσουν ένα ανοικτό και προβλέψιμο εμπορικό περιβάλλον για τα γεωργικά προϊόντα. Κατά τη διάρκεια της έκτακτης συνόδου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τον Μάιο του 2022, οι ηγέτες της ΕΕ επανέλαβαν τη δέσμευσή τους να διατηρήσουν το παγκόσμιο εμπόριο τροφίμων απαλλαγμένο από αδικαιολόγητους εμπορικούς φραγμούς. Παρά τους ψευδείς ισχυρισμούς που διαδόθηκαν από τη ρωσική προπαγάνδα, οι κυρώσεις της ΕΕ κατά της Ρωσίας δεν θίγουν τους τομείς της γεωργίας και των τροφίμων. Δεν απαγορεύουν την εισαγωγή και τη μεταφορά ρωσικών γεωργικών προϊόντων, ούτε τις πληρωμές για τέτοιες εξαγωγές.
Έκτακτη σύνοδος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, 30-31 Μαΐου 2022
Επεξήγηση των κυρώσεων της ΕΕ κατά της Ρωσίας (γενικές πληροφορίες)
Πολυμερής προσέγγιση
Ο αποτελεσματικός διεθνής συντονισμός είναι καίριας σημασίας για την επίτευξη συνολικής παγκόσμιας αντίδρασης στην παγκόσμια κρίση. Οι χώρες της ΕΕ συνεργάζονται με τους διεθνείς εταίρους τους για να δώσουν μια παγκόσμια απάντηση στην επισιτιστική κρίση, μεταξύ άλλων μέσω πρωτοβουλιών όπως η παγκόσμια συμμαχία της G7 για την επισιτιστική ασφάλεια (GAFS) και η διεθνής «Αποστολή Επισιτιστικής και Γεωργικής Ανθεκτικότητας» (FARM).
Οι δύο αυτές πρωτοβουλίες είναι συμπληρωματικές και επικεντρώνονται σε τρεις τομείς δράσης:
βραχυπρόθεσμη δράση αλληλεγγύης για να ενισχυθούν οι παγκόσμιες προμήθειες τροφίμων και να διασφαλιστεί πρόσβαση για τις ευάλωτες χώρες, δράση ως προς το εμπόριο για να διασφαλιστεί η αποτελεσματική λειτουργία των παγκόσμιων αγορών, δράση για την ενίσχυση μακροπρόθεσμων υπεύθυνων επενδύσεων ώστε οι ευάλωτες χώρες να αποκτήσουν βιώσιμη και ανθεκτική παραγωγή τροφίμων
Η ΕΕ συντονίζει επίσης στενά την αντίδρασή της με την Αφρικανική Ένωση προκειμένου να διασφαλίσει ότι οι δράσεις και οι πρωτοβουλίες ενσωματώνονται αποτελεσματικά στην ευρύτερη στρατηγική εταιρική σχέση ΕΕ-ΑΕ. Τον Σεπτέμβριο του 2022, ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Charles Michel, συμπροήδρευσε σε σύνοδο κορυφής για την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια, στο περιθώριο της εβδομάδας της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ. Μαζί με τους άλλους ηγέτες, εξέδωσαν σύντομη δήλωση με την οποία δεσμεύτηκαν να ενισχύσουν τη διεθνή συνεργασία και τις πρωτοβουλίες εταιρικής σχέσης.
Σύνοδος κορυφής ηγετών για την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια
Στήριξη της ενωσιακής αγροδιατροφικής παραγωγής
Η κοινή γεωργική πολιτική (ΚΓΠ) της ΕΕ έχει εξασφαλίσει επαρκή τρόφιμα για τους Ευρωπαίους επί σειρά γενεών και κατά τη διάρκεια διαφόρων κρίσεων τα τελευταία 60 χρόνια. Χάρη σε αυτή την κοινή πολιτική, σήμερα οι πολίτες της ΕΕ δεν διατρέχουν κίνδυνο έλλειψης τροφίμων. Οι χώρες της ΕΕ στηρίζουν τους γεωργούς της ΕΕ ώστε να διασφαλίσουν τη συνέχεια της παραγωγής. 500 εκατ. € θα διατεθούν στους γεωργούς που πλήττονται περισσότερο από υψηλότερα κόστη εισροών.
Η ΕΕ παρέχει στους γεωργούς:
προκαταβολές για να αντιμετωπίσουν προβλήματα ταμειακών ροών
προσωρινές παρεκκλίσεις σε ορισμένες απαιτήσεις της ΚΓΠ, όπως η παύση καλλιέργειας
ένα πλαίσιο αντιμετώπισης κρίσης για περαιτέρω στήριξη
Επιπλέον, σε εθνικό επίπεδο, τα κράτη μέλη της ΕΕ μπορούν:
να μειώσουν τους συντελεστές ΦΠΑ
να προτρέψουν τους λιανοπωλητές να διατηρήσουν τις τιμές σε χαμηλά επίπεδα
να χρησιμοποιήσουν ειδικά κονδύλια της ΕΕ για να βοηθήσουν τους απόρους
Κοινή γεωργική πολιτική (γενικές πληροφορίες)
Τι προκαλεί την επισιτιστική κρίση;
Η επισιτιστική ανασφάλεια έχει αυξηθεί παγκοσμίως από το 2016. Σε ένα πλαίσιο ανόδου των παγκόσμιων τιμών βασικών εμπορευμάτων πέρυσι και φέτος, ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και η χρήση των τροφίμων ως πολεμικού όπλου σε αυτόν έχουν επηρεάσει έντονα τις αγορές τροφίμων.
Η Ρωσία, χρησιμοποιώντας ως όπλο τα τρόφιμα στον πόλεμο κατά της Ουκρανίας, φέρει αποκλειστικά την ευθύνη για την παγκόσμια κρίση στην επισιτιστική ασφάλεια που προκάλεσε.
Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, 23 Ιουνίου 2022
Η στρατιωτική επίθεση της Ρωσίας έχει προκαλέσει ταυτόχρονα: έλλειψη τροφίμων και πρωτοφανείς αυξήσεις των τιμών τροφίμων και λιπασμάτων. Από τα μέσα του 2020 οι τιμές των βασικών γεωργικών προϊόντων αυξάνονται συνεχώς σε παγκόσμιο επίπεδο, με φόντο τις δυσμενείς επιπτώσεις από την πανδημία COVID-19, τις διογκούμενες τιμές των λιπασμάτων και της ενέργειας και την επιδείνωση των μακροοικονομικών συνθηκών παγκοσμίως. Η στρατιωτική επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας επιδείνωσε την κατάσταση στην αγορά, ανεβάζοντας ακόμη περισσότερο τις τιμές των βασικών προϊόντων και μειώνοντας τη διαθεσιμότητα τροφίμων ανά τον κόσμο.
Οι ενέργειες της Ρωσίας που έχουν προκαλέσει αιφνίδια πτώση των εξαγωγών και της παραγωγής τροφίμων της Ουκρανίας και έχουν διαταράξει τις αγορές είναι, μεταξύ άλλων: ο αποκλεισμός των λιμένων της Ουκρανίας στον Εύξεινο Πόντο, επιθέσεις στις υποδομές επεξεργασίας και εξαγωγής τροφίμων της Ουκρανίας, βομβαρδισμός και κατοχή της αρόσιμης γης της Ουκρανίας και σκόπιμη μείωση των εξαγωγών ιδίων τροφίμων και λιπασμάτων. Τον Μάρτιο του 2022 η Ρωσία ανακοίνωσε προσωρινή απαγόρευση των εξαγωγών σιτηρών και λιπασμάτων, πράγμα που οδήγησε σε αποσταθεροποίηση της αγοράς. Η Ρωσία είναι σημαντικός παραγωγός και εξαγωγέας λιπασμάτων, όπως τα αζωτούχα λιπάσματα, τα οποία είναι καίριας σημασίας για τη διασφάλιση της παραγωγής αγροδιατροφικών προϊόντων.
+60 % αύξηση των παγκόσμιων τιμών των τροφίμων από το 2020 (Μάρτιος 2022)
Σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών, οι τιμές των τροφίμων κορυφώθηκαν τον Μάρτιο του 2022 — με αύξηση άνω του 60 % σε σύγκριση με το 2020. Παρά τις πρόσφατες μειώσεις, εν μέρει λόγω της επανεκκίνησης των εξαγωγών τροφίμων από την Ουκρανία, οι τιμές των τροφίμων τον Αύγουστο του 2022 εξακολουθούσαν να είναι πολύ πάνω από τις προπολεμικές.
Γιατί οι καλλιέργειες της Ουκρανίας είναι καίριας σημασίας για την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια;
Η Ουκρανία, η οποία θεωρείται ο σιτοβολώνας της Ευρώπης, είναι κορυφαίος παραγωγός και εξαγωγέας αγροδιατροφικών προϊόντων παγκοσμίως. Είναι ο πέμπτος μεγαλύτερος εξαγωγέας σίτου παγκοσμίως και ο τέταρτος για τον αραβόσιτο. Μαζί με τη Ρωσία, άλλο σημαντικό εξαγωγέα, η Ουκρανία καλύπτει περίπου το 30 % της παγκόσμιας προσφοράς αραβοσίτου και σίτου και πάνω από το μισό της παγκόσμιας προσφοράς ηλιελαίου. Κύριοι αποδέκτες της γεωργικής παραγωγής της Ουκρανίας είναι η Αφρική και η Ασία. Μεταξύ 2016 και 2021, πάνω από το μισό (58 %) του συνόλου των εξαγωγών σίτου πήγε στην Ασία και το 34 % στην Αφρική. Η Ουκρανία παίζει καίριο ρόλο στη διασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας σε ορισμένες από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου. Οι επιθέσεις της Ρωσίας στις υποδομές μεταφορών της Ουκρανίας και ο de facto αποκλεισμός των λιμένων της στον Εύξεινο Πόντο, από τους οποίους εξάγεται συνήθως το 90 % των γεωργικών προϊόντων της Ουκρανίας, οδήγησαν σε δραστική πτώση των εξαγωγών. Η ζημία που προκαλούν οι ρωσικές δυνάμεις στις καλλιέργειες, τις αποθήκες τροφίμων και τα γεωργικά μηχανήματα της Ουκρανίας έχουν επηρεάσει έντονα την παραγωγική και εξαγωγική ικανότητα της Ουκρανίας.
Ποιος πλήττεται περισσότερο από την επισιτιστική ανασφάλεια και τις υψηλότερες τιμές;
Η έλλειψη τροφίμων γίνεται όλο και πιο ανησυχητική για εκατομμύρια ανθρώπους, ιδίως στην Αφρική και την Ασία, και ειδικότερα στις χώρες που πλήττονται ήδη από την πείνα, όπως η Σομαλία, η Υεμένη και το Αφγανιστάν. Οι διογκούμενες τιμές των τροφίμων επηρεάζουν την ικανότητα των ανθρώπων να αγοράζουν τρόφιμα και ασκούν περαιτέρω πίεση στα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος, μεταξύ άλλων και στην ΕΕ. Ο αντίκτυπος της κρίσης είναι πιθανό να συνεχιστεί μακροπρόθεσμα, ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες. Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών, 205 εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο χρειάζονται επείγουσα επισιτιστική βοήθεια, σε σύγκριση με 193 εκατομμύρια το 2021, αριθμός που είναι διπλάσιος από ό,τι το 2016 (Παγκόσμια έκθεση για τις επισιτιστικές κρίσεις, Σεπτέμβριος 2022).
205 εκατομμύρια άτομα χρειάζονται επείγουσα επισιτιστική βοήθεια παγκοσμίως το 2022
Τα παιδιά στις αναπτυσσόμενες χώρες διατρέχουν ιδιαίτερα υψηλό κίνδυνο λόγω των αυξημένων επιπέδων οξέος υποσιτισμού που οφείλονται στην έλλειψη τροφίμων και στις υψηλότερες τιμές.
Η οικονομική προσιτότητα είναι το πρωταρχικό μέλημα στην ΕΕ
Οι χώρες της ΕΕ δεν διατρέχουν κίνδυνο έλλειψης τροφίμων. Η ΕΕ είναι κορυφαίος παραγωγός γεωργικών προϊόντων διατροφής — ήταν ο κορυφαίος έμπορος παγκοσμίως το 2021 — και, παρόλο που ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία και η κλιματική αλλαγή έχουν αντίκτυπο στην παραγωγή, το σύστημα τροφίμων της ΕΕ παραμένει σταθερό και αξιόπιστο. Ωστόσο, ο πληθωρισμός και οι υψηλότερες τιμές των τροφίμων πλήττουν τους πολίτες των χωρών της ΕΕ. Η οικονομική προσιτότητα είναι πρωταρχικό μέλημα για τους ηγέτες της ΕΕ, ιδίως όσον αφορά τις ομάδες χαμηλού εισοδήματος και τις ευάλωτες ομάδες που πλήττονται περισσότερο. Σύμφωνα με την Eurostat, οι τιμές των τροφίμων στην ΕΕ ήταν σχεδόν 9 % υψηλότερες τον Ιούλιο του 2022 σε σύγκριση με τον ίδιο μήνα του 2021.
Πηγή και Φωτογραφία: consilium.europa.eu/el/policies/food-security-and-affordability/
