Τρόφιμα δύο ποιοτήτων: Ερωτήσεις και απαντήσεις

Ποιο είναι το ζήτημα με τα τρόφιμα δύο ποιοτήτων στα διάφορα κράτη μέλη;

Οι καταναλωτές από ορισμένες χώρες της ΕΕ έχουν διαμαρτυρηθεί ότι η σύνθεση ορισμένων προϊόντων, όπως τα αναψυκτικά, ο καφές ή οι ψαροκροκέτες, διαφέρουν στη χώρα τους σε σύγκριση με προϊόντα που πωλούνται με την ίδια εμπορική ονομασία και με την ίδια ή παρεμφερή συσκευασία σε άλλα κράτη μέλη. Σύμφωνα με συγκριτικές δοκιμές, στην αγορά της ΕΕ υπάρχουν προϊόντα τα οποία παρουσιάζονται στους καταναλωτές με τον ίδιο τρόπο, αλλά έχουν, για παράδειγμα, διαφορετική περιεκτικότητα σε κρέας ή ψάρι, ή μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε λίπη, ή διαφορετικό είδος γλυκαντικής ουσίας σε ορισμένα κράτη μέλη απ’ ό,τι σε άλλα.

Γι’ αυτόν τον λόγο, ο Πρόεδρος Γιούνκερ, στην ομιλία του για την κατάσταση της Ένωσης το 2017, ανέλαβε τη δέσμευση να αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα.

Είναι νόμιμο να κυκλοφορεί ένα προϊόν στην αγορά με την ίδια ή παρόμοια συσκευασία αλλά με διαφορετικά συστατικά; 

Βάσει της ενωσιακής νομοθεσίας και των αρχών της ενιαίας αγοράς, οι έμποροι είναι ελεύθεροι να διαφοροποιούν τα προϊόντα τους για διαφορετικές αγορές. Ωστόσο, ελλείψει θεμιτών και αντικειμενικών λόγων, οι καταναλωτές δεν μπορούν να παραπλανώνται από διαφορετικά προϊόντα που τους παρουσιάζονται ως πανομοιότυπα.

Η νέα διάταξη σχετικά με τα τρόφιμα δύο ποιοτήτων στο πλαίσιο της νέας συμφωνίας για τους καταναλωτές διασαφηνίζει ότι η παραπλάνηση των καταναλωτών όσον αφορά τη σύνθεση των προϊόντων μπορεί, ύστερα από κατά περίπτωση αξιολόγηση από μέρους των αρμόδιων αρχών, να θεωρηθεί αθέμιτη εμπορική πρακτική που απαγορεύεται από την ενωσιακή νομοθεσία. Παράλληλα, η νέα διάταξη αναγνωρίζει ότι οι έμποροι μπορούν να προσαρμόζουν τα προϊόντα του ίδιου εμπορικού σήματος σε διαφορετικές γεωγραφικές αγορές, λόγω θεμιτών και αντικειμενικών παραγόντων.

Επίσης, είναι προς το συμφέρον των παραγωγών να εξασφαλίζουν ότι οι καταναλωτές είναι ενημερωμένοι σχετικά με τις διαφοροποιήσεις των προϊόντων. Μόνον όταν οι καταναλωτές είναι δεόντως ενημερωμένοι μπορούν —τη στιγμή που αποφασίζουν να αγοράσουν κάτι— να καταλάβουν και να εκτιμήσουν το γεγονός ότι τα προϊόντα έχουν διαφοροποιημένη σύνθεση ώστε, για παράδειγμα, να είναι πιο υγιεινά ή να περιέχουν τοπικά συστατικά.

Αποκαλύπτει η έρευνα κάποιες σταθερές τάσεις σε όλη την Ευρώπη όσον αφορά τις διαφορές προϊόντων;

Η έρευνα δεν διαπίστωσε την ύπαρξη σταθερών τάσεων όσον αφορά την περιφερειακή διαφοροποίηση των προϊόντων.

Τι έχει κάνει η Επιτροπή για να αντιμετωπίσει το ζήτημα των τροφίμων δύο ποιοτήτων;

Τον Σεπτέμβριο του 2017 η Επιτροπή εξέδωσε κατευθυντήριες γραμμές για την εφαρμογή της ενωσιακής νομοθεσίας για τα τρόφιμα και τους καταναλωτές στα προϊόντα δύο ποιοτήτων, ώστε να βοηθήσει τις εθνικές αρχές να προσδιορίσουν κατά πόσον μια εταιρεία παραβιάζει τη νομοθεσία της ΕΕ όταν πωλεί προϊόντα που φαίνονται πανομοιότυπα αλλά έχουν διαφορετική σύνθεση σε διάφορες χώρες.

Επίσης, η Επιτροπή παρουσίασε νομοθετική πρόταση για να διασαφηνίσει περαιτέρω την εφαρμογή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στις περιπτώσεις δύο ποιοτήτων στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων που αφορά τη νέα συμφωνία για τους καταναλωτές, η οποία εγκρίθηκε τον Απρίλιο του 2018. Οι κανόνες αυτοί, οι οποίοι συμφωνήθηκαν πρόσφατα από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, καθιστούν σαφές ότι η εμπορία προϊόντων για τα οποία φέρεται ότι έχουν την ίδια σύνθεση σε όλη την ΕΕ, ενώ στην πραγματικότητα αυτό δεν ισχύει, μπορεί να συνιστά παραπλανητική εμπορική πρακτική που αντιβαίνει στην εν λόγω οδηγία. Οι εταιρείες μπορούν ακόμη να διαθέτουν στην αγορά και να πωλούν προϊόντα του ίδιου εμπορικού σήματος με διαφορετική σύνθεση ή χαρακτηριστικά σε διάφορες γεωγραφικές αγορές, όταν αυτό δικαιολογείται από θεμιτούς και αντικειμενικούς παράγοντες, όπως η εθνική νομοθεσία, η διαθεσιμότητα ή η εποχικότητα των πρώτων υλών ή οι εκούσιες στρατηγικές για τη βελτίωση της πρόσβασης σε υγιεινά και θρεπτικά τρόφιμα.

Παράλληλα, το Κοινό Κέντρο Ερευνών της Επιτροπής, με την υποστήριξη περισσότερων από τα μισά κράτη μέλη της ΕΕ και ευρύ φάσμα οργανώσεων των ενδιαφερομένων μερών, ανέπτυξε κοινή μεθοδολογία για τις δοκιμές και συντόνισε μια πανευρωπαϊκή εκστρατεία δοκιμών εστιασμένη στα τρόφιμα.

Τι ποσό έχει διαθέσει η Επιτροπή για την αντιμετώπιση του ζητήματος των τροφίμων δύο ποιοτήτων;

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει διαθέσει περίπου 4,6 εκατ. ευρώ για να κατανοήσει καλύτερα την κλίμακα του ζητήματος των τροφίμων δύο ποιοτήτων και για να στηρίξει τις αρχές προστασίας των καταναλωτών και τις οργανώσεις των καταναλωτών ώστε να αντιμετωπίσουν το ζήτημα αυτό αποτελεσματικά.

Πώς θα βοηθήσει η νέα συμφωνία για τους καταναλωτές να αντιμετωπιστούν τα ζητήματα που σχετίζονται με τα τρόφιμα δύο ποιοτήτων;

Η ΕΕ διαθέτει ορισμένους από τους ισχυρότερους κανόνες προστασίας των καταναλωτών στον κόσμο.

Τον Απρίλιο του 2018 η Επιτροπή πρότεινε τη νομοθετική δέσμη μέτρων με τίτλο «νέα συμφωνία για τους καταναλωτές», με σκοπό να βελτιώσει τον εκσυγχρονισμό των κανόνων προστασίας των καταναλωτών και την επιβολή τους, καθώς και να ανοίξει τη δυνατότητα για αντιπροσωπευτικές αγωγές σε επίπεδο ΕΕ.

Η οδηγία για την καλύτερη επιβολή και τον εκσυγχρονισμό εγκρίθηκε προσωρινά από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο τον Απρίλιο του 2019 και περιλαμβάνει ειδική τροποποίηση της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, με την οποία αντιμετωπίζονται οι δύο ποιότητες των προϊόντων. Διασαφηνίζει ότι η διάθεση στην αγορά ενός κράτους μέλους προϊόντος, το οποίο φέρεται ως πανομοιότυπο με προϊόν που διατίθεται στην αγορά άλλων κρατών μελών, ενώ το εν λόγω προϊόν έχει σημαντικά διαφορετική σύνθεση ή χαρακτηριστικά, μπορεί να αποτελέσει παραπλανητική εμπορική πρακτική, βάσει κατά περίπτωση αξιολόγησης, εκτός εάν αυτό δικαιολογείται από θεμιτούς και αντικειμενικούς παράγοντες. Η τυπική έγκριση των νέων κανόνων αναμένεται έως το τέλος του έτους.

Μεταξύ των άλλων σημαντικών διατάξεων του σχεδίου οδηγίας για την καλύτερη επιβολή και τον εκσυγχρονισμό περιλαμβάνονται οι ισχυρότερες εξουσίες των αρχών επιβολής για την επιβολή αποτρεπτικών κυρώσεων στην περίπτωση ευρύτερων παραβάσεων που υπόκεινται σε συντονισμένες ενέργειες επιβολής, καθώς και τα ισχυρότερα δικαιώματα των καταναλωτών για αποζημίωση και άλλα διορθωτικά μέτρα όταν είναι θύματα.

Οι εθνικές αρχές και τα δικαστήρια των χωρών της ΕΕ θα επιβάλουν τους νέους κανόνες περί δύο ποιοτήτων που θεσπίστηκαν στο πλαίσιο της νέας συμφωνίας. Με τον ίδιο αυτόν τρόπο εφαρμόζεται σήμερα η νομοθεσία της ΕΕ για τους καταναλωτές. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν έχει εξουσίες παρέμβασης σε συγκεκριμένες διαφορές μεταξύ εμπόρων και καταναλωτών.

Ποια είναι τα επόμενα βήματα;

Η Επιτροπή θα εξακολουθήσει να υποστηρίζει τα κράτη μέλη στις έρευνές τους σχετικά με τις δύο ποιότητες των προϊόντων βάσει του υφιστάμενου νομικού πλαισίου, ενώ τα αποτελέσματα της σημερινής μελέτης μπορούν να χρησιμεύσουν ως υλικό για τις εθνικές αρχές.

Η Επιτροπή θα διευκολύνει επίσης το έργο των αρχών κατά τη διερεύνηση των διασυνοριακών περιπτώσεων προϊόντων δύο ποιοτήτων, στο πλαίσιο του κανονισμού για τη συνεργασία όσον αφορά την προστασία των καταναλωτών (ΣΠΚ). Ο αναθεωρημένος κανονισμός, ο οποίος θα τεθεί σε εφαρμογή σε όλα τα κράτη μέλη από την 17 Ιανουαρίου 2020, θα διευκολύνει περαιτέρω τις έρευνες για τα προϊόντα δύο ποιοτήτων, αναθέτοντας στις αρχές την εξουσία να αγοράζουν προϊόντα με σκοπό τις δοκιμές και να επιθεωρούν, να αποσυναρμολογούν ή να δοκιμάζουν προϊόντα ώστε να εντοπίζουν παραβάσεις, συγκεντρώνοντας έτσι αποδεικτικά στοιχεία.

Ακόμα, η Επιτροπή υποστηρίζει τις δραστηριότητες των κρατών μελών για την προετοιμασία τους όσον αφορά τον νέο κανονισμό προστασίας των καταναλωτών, με τη χορήγηση 1 εκατ. ευρώ συγχρηματοδότησης, επίσης στο πλαίσιο του προγράμματος του 2019 για τους καταναλωτές. Επιπλέον, με τη σημερινή πρόσκληση υποβολής προτάσεων, η Επιτροπή δίνει τη δυνατότητα στις οργανώσεις των καταναλωτών να αναπτύξουν ικανότητες για να δοκιμάζουν και να συγκρίνουν δυνητικά παραπλανητικές στρατηγικές προώθησης σήματος ή παραπλανητικές πληροφορίες που παρέχονται στις συσκευασίες.

Πώς καθιερώθηκε η μεθοδολογία δοκιμών;

Το Κοινό Κέντρο Ερευνών ανέπτυξε τη μεθοδολογία με την υποστήριξη άλλων υπηρεσιών της Επιτροπής και εκπροσώπων ενδιαφερόμενων φορέων της αλυσίδας τροφίμων. Σ’ αυτούς περιλαμβάνονται οι αρχές κάθε κράτους μέλους και οι ενώσεις που εκπροσωπούν τον κλάδο των τροφίμων και του λιανικού εμπορίου, καθώς και οι οργανώσεις των καταναλωτών.

Οι εθνικές αρχές κλήθηκαν να συλλέξουν στοιχεία για επιλεγμένα προϊόντα, προκειμένου αυτά να αναλυθούν στο πλαίσιο της πανευρωπαϊκής εκστρατείας δοκιμών. Η επιλογή αυτή βασίστηκε κυρίως στο αποτέλεσμα προηγούμενων εθνικών ερευνών και, ως εκ τούτου, περιλάμβανε τα προϊόντα που προκαλούσαν τις μεγαλύτερες ανησυχίες για το κοινό σε διάφορα κράτη μέλη.

Πόσα προϊόντα έχει υποβάλει σε δοκιμές το Κοινό Κέντρο Ερευνών;

Έχουν συλλεχθεί στοιχεία για 128 προϊόντα από διατομεακό δείγμα των κρατών μελών της ΕΕ. Συνολικά, πληροφορίες από 1380 δείγματα αποτέλεσαν τη βάση της αξιολόγησης.

Τα προϊόντα, παρότι έχουν επιλεχθεί προσεκτικά για να αντιπροσωπεύουν ένα μέσο καλάθι αγορών, δεν είναι αντιπροσωπευτικά της τεράστιας ποικιλίας των τροφίμων που υπάρχουν στην αγορά της ΕΕ.

Τα προϊόντα αυτά δεν αναλύθηκαν σε εργαστήρια, ούτε δοκιμάστηκαν από εκπαιδευμένους οργανοληπτικούς αξιολογητές. Χρησιμοποιήθηκαν μόνο οι πληροφορίες που παρέχονται στις ετικέτες των προϊόντων —η διατροφική δήλωση και ο κατάλογος των συστατικών— και η εμφάνιση της εμπρόσθιας όψης της συσκευασίας για τη σύγκριση του ίδιου προϊόντος μεταξύ των διαφόρων κρατών μελών.

Ζητήθηκε η γνώμη του σχετικού κλάδου παραγωγής κατά τη διεξαγωγή των δοκιμών;

Οι κάτοχοι των εμπορικών σημάτων ενημερώθηκαν και κλήθηκαν να υποβάλουν τα σχόλιά τους σχετικά με τα πορίσματα της έρευνας. Τα σχόλια και οι εξηγήσεις τους συμπεριλήφθηκαν στην έκθεση.

Το παράρτημα της έκθεσης περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν για κάθε προϊόν και, παράλληλα μ’ αυτά, περιλαμβάνει επίσης τα σχόλια και τις εξηγήσεις των κατόχων των εμπορικών σημάτων.

Θα συνεχίσετε τις δοκιμές;

Οι αρχές των κρατών μελών μπορούν πλέον να χρησιμοποιούν τη μεθοδολογία που αναπτύχθηκε και επικυρώθηκε από το Κοινό Κέντρο Ερευνών και η οποία χρησιμοποιήθηκε επίσης γι’ αυτή την εκστρατεία δοκιμών, ώστε να εξακολουθήσουν να διενεργούν δοκιμές στα προϊόντα που κυκλοφορούν στις αγορές τους, με σκοπό την επίτευξη εναρμονισμένων και επιστημονικώς ορθών αποτελεσμάτων. Για να καλύψουν το κόστος αυτών των δοκιμών, τα κράτη μέλη μπορούν να υποβάλουν αίτηση για τις επιχορηγήσεις στο πλαίσιο της σχετικής πρόσκλησης που δημοσιεύτηκε από την Επιτροπή.

Ποια είναι τα επόμενα βήματα για την έρευνα όσον αφορά τα τρόφιμα δύο ποιοτήτων;

Το Κοινό Κέντρο Ερευνών διερευνά επίσης το ζήτημα των δύο ποιοτήτων από την οπτική γωνία της αντίληψης των καταναλωτών, καθώς και από την άποψη των οικονομικών παραμέτρων των παραγωγών που αποτελούν κίνητρο της διαφοροποίησης. Αυτές οι ευρείες ερευνητικές δραστηριότητες βρίσκονται σε πρώιμο στάδιο. Εάν τα τελικά πορίσματα αποδειχθούν πειστικά, το Κοινό Κέντρο Ερευνών, ως υποστηρικτής των αρχών των κρατών μελών με την παροχή επιστημονικών στοιχείων, θα τους κοινοποιήσει τα αποτελέσματα ώστε να στηρίξει τις δραστηριότητές τους στον τομέα της επιτήρησης της αγοράς και την επιβολή της νομοθεσίας.

Πηγή: europa.eu