Γενικός στόχος των προτάσεων της Επιτροπής για μια σύγχρονη και απλούστερη Κοινή Αλιευτική Πολιτική (ΚΑΠ) είναι να καταστεί η αλιεία βιώσιμη από περιβαλλοντικής, οικονομικής και κοινωνικής πλευράς. Με τη νέα πολιτική τα ιχθυαποθέματα θα επανέλθουν σε βιώσιμα επίπεδα, μέσω του τερματισμού της υπεραλίευσης και του καθορισμού των αλιευτικών δυνατοτήτων βάσει επιστημονικών γνωμοδοτήσεων. Μακροπρόθεσμα, η νέα πολιτική θα εξασφαλίσει στους πολίτες της ΕΕ μια σταθερή, ασφαλή και υγιεινή πηγή τροφίμων. Παράλληλα, η πολιτική αυτή αποσκοπεί στην εκ νέου οικονομική άνθηση του αλιευτικού κλάδου, στην απεξάρτηση από τις επιδοτήσεις και στη δημιουργία νέων ευκαιριών για θέσεις εργασίας και για ανάπτυξη στις παράκτιες περιοχές.

Γιατί χρειάζεται μια νέα πολιτική;

Η αλιευτική πολιτική της Ευρώπης απαιτεί άμεση μεταρρύθμιση. Τα αλιευτικά σκάφη αλιεύουν περισσότερα ψάρια από όσα μπορούν να αναπαραχθούν με ασφάλεια, με αποτέλεσμα να εξαντλούνται ορισμένα ιχθυαποθέματα και να κινδυνεύει το θαλάσσιο οικοσύστημα. Τα αλιεύματα λιγοστεύουν και ο αλιευτικός κλάδος αντιμετωπίζει ένα αβέβαιο μέλλον.

Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή πρότεινε, το 2011, μια φιλόδοξη μεταρρύθμιση της πολιτικής. Η μεταρρύθμιση αυτή αφορά τη δημιουργία των προϋποθέσεων εκείνων που θα οδηγήσουν σε ένα καλύτερο μέλλον για τα αλιεύματα και τους αλιείς καθώς και για το θαλάσσιο περιβάλλον από το οποίο εξαρτώνται αμφότεροι. Η μεταρρύθμιση θα συμβάλει στην επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» και η πολιτική θα διαμορφωθεί ως μέρος της ευρύτερης θαλάσσιας οικονομίας με στόχο τη διαμόρφωση πιο εναρμονισμένων πολιτικών για τις θάλασσες και τις παράκτιες περιοχές της ΕΕ μέσω της βελτίωσης των οικονομικών επιδόσεων του κλάδου, της ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς και της ενίσχυσης της συνοχής των παράκτιων περιοχών.

Η βιωσιμότητα βρίσκεται στο επίκεντρο της προτεινόμενης μεταρρύθμισης. Βιώσιμη αλιεία σημαίνει αλιεία σε επίπεδα που δεν θέτουν σε κίνδυνο την αναπαραγωγή των αποθεμάτων και εξασφαλίζουν υψηλές μακροπρόθεσμες αποδόσεις. Αυτό απαιτεί τη διαχείριση της ποσότητας των ιχθύων που εξάγονται από το θαλάσσιο περιβάλλον λόγω της αλίευσης. Η Επιτροπή προτείνει, έως το 2015, να έχει επιτευχθεί η εκμετάλλευση των αποθεμάτων σε βιώσιμα επίπεδα, ήτοι σε επίπεδα που ορίζονται ως η μέγιστη ποσότητα αλιευμάτων που μπορεί να αλιευθεί με ασφάλεια κάθε χρόνο και με την οποία διατηρείται το μέγεθος του ιχθυοπληθυσμού σε επίπεδο μέγιστης παραγωγικότητας. Το επίπεδο αυτό είναι γνωστό ως «μέγιστη βιώσιμη απόδοση» (ΜΒΑ). Ο στόχος αυτός τέθηκε στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας και εγκρίθηκε στην Παγκόσμια Διάσκεψη κορυφής για την αειφόρο ανάπτυξη το 2002 ως στόχος που πρέπει να επιτευχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο μέχρι το 2015.

Από εκτιμήσεις προκύπτει ότι εάν τα αποθέματα αλιεύονταν με αυτό τον τρόπο, το μέγεθός τους θα αυξανόταν κατά 70% περίπου. Το σύνολο των αλιευμάτων θα αυξανόταν κατά περίπου 17%, τα εισοδήματα θα αυξάνονταν κατά 24% για τους αλιείς (ήτοι, θα αυξάνονταν κατά 1,8 δισεκατομμύρια ευρώ) ανά έτος και οι μισθοί για τα πληρώματα θα αυξάνονταν κατά 25%.

Η βιώσιμη αλιεία θα επιτρέψει επίσης στον κλάδο της αλίευσης να απεξαρτηθεί από τις κρατικές ενισχύσεις. Θα διευκολύνει την επίτευξη σταθερών τιμών υπό συνθήκες διαφάνειας και θα αποφέρει σαφή οφέλη για τους καταναλωτές. Ένας ισχυρός, αποδοτικός και οικονομικά βιώσιμος κλάδος που θα λειτουργεί υπό συνθήκες της αγοράς θα διαδραματίσει σημαντικότερο και πιο ενεργό ρόλο στη διαχείριση των αποθεμάτων.

Ποια είναι τα κύρια στοιχεία των προτάσεων της Επιτροπής;

Πολυετής διαχείριση με βάση το οικοσύστημα

Για να αποκατασταθεί ο δυναμισμός της αλιευτικής οικονομίας στην Ευρώπη, απαιτείται αποτελεσματικότερη προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Στο εξής, η διαχείριση της αλιείας στην ΕΕ θα πραγματοποιείται με βάση πολυετή σχέδια και θα διέπεται από την προσέγγιση με βάση το οικοσύστημα και από την αρχή της προφύλαξης ώστε να εξασφαλίζεται ο περιορισμός των επιπτώσεων των αλιευτικών δραστηριοτήτων στο θαλάσσιο οικοσύστημα. Ο αλιευτικός κλάδος θα αποκτήσει καλύτερη και σταθερότερη βάση για μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και επενδύσεις. Αυτό θα διασφαλίσει τους πόρους και θα μεγιστοποιήσει τις αποδόσεις, μακροπρόθεσμα.

Τα πολυετή σχέδια διαχείρισης θα μετεξελιχθούν, από τα σημερινά σχέδια που αφορούν ένα απόθεμα σε σχέδια που θα στηρίζονται στους τύπους αλιείας – και τα οποία θα καλύπτουν περισσότερα ιχθυαποθέματα σε λιγότερα σχέδια, με στόχο την επίτευξη βιώσιμων επιπέδων έως το 2015. Τα αποθέματα που δεν θα υπάγονται σε σχέδια θα αποτελούν αντικείμενο διαχείρισης μέσω του καθορισμού αλιευτικών δυνατοτήτων από το Συμβούλιο και μέσω άλλων μέτρων διατήρησης και τεχνικών μέτρων που αποτελούν μέρος του συνόλου των προτεινόμενων μέσων.

Απαγόρευση των απορρίψεων

Η απόρριψη, δηλ. η πρακτική του να ξαναρίχνονται τα ανεπιθύμητα ψάρια στη θάλασσα, εκτιμάται ότι αντιπροσωπεύει το 23% του συνόλου των αλιευμάτων (σε ορισμένους τύπους αλιείας το ποσοστό αυτό είναι σημαντικά υψηλότερο!). Η εν λόγω απαράδεκτη πρακτική θα καταργηθεί σταδιακά με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα εφαρμογής και σε συνδυασμό με ορισμένα συνοδευτικά μέτρα. Οι αλιείς θα υποχρεωθούν να εκφορτώνουν όλα τα εμπορικά είδη που αλιεύουν. Τα ψάρια με μέγεθος μικρότερο του κανονικού δεν θα πωλούνται για ανθρώπινη κατανάλωση.

Τα κράτη μέλη οφείλουν να μεριμνούν για τον εξοπλισμό των αλιευτικών σκαφών τους, ώστε να εξασφαλίζεται η πλήρης τεκμηρίωση όλων των δραστηριοτήτων αλίευσης και μεταποίησης και να παρακολουθείται η τήρηση της υποχρέωσης εκφόρτωσης όλων των αλιευμάτων.

Η απαγόρευση αυτή θα έχει ως αποτέλεσμα πιο αξιόπιστα δεδομένα για τα ιχθυαποθέματα, καλύτερη στήριξη της διαχείρισης και βελτίωση της αποδοτικότητας των πόρων. Αποτελεί επίσης κίνητρο για τους αλιείς, ώστε να αποφεύγουν ανεπιθύμητα αλιεύματα, μέσω τεχνικών λύσεων όπως είναι τα πιο επιλεκτικά αλιευτικά εργαλεία.

Μέτρα για πιο επικερδή αλιεία

Προτάθηκε να καθιερωθεί σύστημα μεταφερόμενων μεριδίων αλιευμάτων από το 2014, οι λεγόμενες «εκχωρήσεις», για σκάφη μήκους άνω των 12 μέτρων και για όλα τα σκάφη που χρησιμοποιούν συρόμενα εργαλεία. Ένα διαφανές σύστημα θα εκχωρεί στον κάτοχό τους δικαίωμα συμμετοχής στην εθνική αλιευτική δυνατότητα καθώς και τη δυνατότητα εκμίσθωσης ή εμπορίας των εκχωρήσεων του. Αυτό το νέο σύστημα προτάθηκε με στόχο να προσφέρει στον κλάδο της αλιείας μακρόπνοες προοπτικές, μεγαλύτερη ευελιξία και υπευθυνότητα, μειώνοντας ταυτόχρονα την πλεονάζουσα αλιευτική ικανότητα. Ωστόσο, τόσο το Συμβούλιο όσο και το Κοινοβούλιο εξετάζουν το ενδεχόμενο λήψης εναλλακτικών μέτρων όσον αφορά τη διαχείριση των ποσοστώσεων και των στόλων.

Υποστήριξη της αλιείας μικρής κλίμακας

Στην ΕΕ ο στόλος μικρής κλίμακας αντιπροσωπεύει το 77% του συνόλου του ενωσιακού στόλου σε αριθμό σκαφών, κατά μέσο όρο, ωστόσο, η επίπτωσή του στους πόρους είναι μικρότερη, καθώς αντιπροσωπεύει μόνον το 8% του συνόλου της ΕΕ σε χωρητικότητα (μέγεθος πλοίου) και το 32% της ισχύος του κινητήρα. Η παράκτια αλιεία μικρής κλίμακας διαδραματίζει συχνά σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση του κοινωνικού ιστού και της πολιτιστικής ταυτότητας πολλών παράκτιων περιοχών της Ευρώπης. Κατά συνέπεια, για τις περιοχές αυτές απαιτείται ειδική στήριξη. Με τη μεταρρύθμιση της ΚΑΠ παρατείνεται μέχρι το 2022 το δικαίωμα των κρατών μελών να περιορίζουν την αλιεία σε ζώνη εντός των 12 ναυτικών μιλίων από την ακτογραμμή. Η αλιεία μικρής κλίμακας μπορεί να εξαιρεθεί επίσης από το σύστημα των μεταβιβάσιμων εκχωρήσεων αλιείας. Το μελλοντικό χρηματοδοτικό μέσο για την αλιεία θα περιλαμβάνει μέτρα υπέρ της αλιείας μικρής κλίμακας και θα βοηθήσει τις τοπικές οικονομίες να προσαρμοστούν στις αλλαγές.

Ανάπτυξη βιώσιμης υδατοκαλλιέργειας

Από ένα καλύτερο πλαίσιο για την υδατοκαλλιέργεια θα προκύψει αύξηση της παραγωγής και της προσφοράς τροφίμων με βάση αλιευτικά προϊόντα στην ΕΕ, μείωση της εξάρτησης από εισαγόμενους ιχθύες και τόνωση της ανάπτυξης σε παράκτιες και αγροτικές περιοχές. Μέχρι το 2014 τα κράτη μέλη θα καταρτίσουν εθνικά στρατηγικά σχέδια για την άρση των διοικητικών φραγμών και την τήρηση περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών προτύπων στον κλάδο της υδατοκαλλιέργειας. Θα συγκροτηθεί νέο γνωμοδοτικό συμβούλιο υδατοκαλλιέργειας για την παροχή συμβουλών επί θεμάτων που σχετίζονται με τον κλάδο. Υπάρχει σαφής ενωσιακή διάσταση όσον αφορά την ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας: οι στρατηγικές επιλογές που γίνονται σε εθνικό επίπεδο μπορεί να έχουν επίπτωση στη σχετική ανάπτυξη γειτονικών κρατών μελών.

Βελτίωση των επιστημονικών γνώσεων

Οι αξιόπιστες και επικαιροποιημένες πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση των θαλάσσιων πόρων είναι ζωτικής σημασίας ως βάση για τη λήψη ορθών αποφάσεων διαχείρισης καθώς και για την αποτελεσματική εφαρμογή της ΚΑΠ. Η πρόταση θεσπίζει τους βασικούς κανόνες και τις βασικές υποχρεώσεις των κρατών μελών σχετικά με τη συλλογή, τη διαχείριση και τη διαθεσιμότητα δεδομένων και τις διατάξεις για την πρόσβαση της Επιτροπής σε αυτά. Στα κράτη μέλη θα ανατεθεί η συλλογή, η διατήρηση και η κοινοποίηση των επιστημονικών δεδομένων σχετικά με τα ιχθυαποθέματα και τις επιπτώσεις της αλιείας στον θαλάσσιο βυθό. Για τον συντονισμό της εν λόγω δραστηριότητας θα θεσπιστούν εθνικά ερευνητικά προγράμματα.

Αποκεντρωμένη διακυβέρνηση

Η πρόταση της Επιτροπής θα συμβάλει στην αποκέντρωση της λήψης αποφάσεων και στην αποσαφήνιση των ρόλων και των υποχρεώσεων του κάθε φορέα. Η μικροδιαχείριση από τις Βρυξέλλες καταργείται και οι νομοθέτες της ΕΕ θα καθορίζουν μόνον το γενικό πλαίσιο, τις βασικές αρχές και προδιαγραφές, τους συνολικούς στόχους, τους δείκτες επιδόσεων και τα χρονικά πλαίσια. Στη συνέχεια τα κράτη μέλη θα αποφασίζουν για τα μέτρα υλοποίησης και θα συνεργάζονται σε περιφερειακό επίπεδο. Η πρόταση περιλαμβάνει διατάξεις που εξασφαλίζουν ότι τα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη θα θεσπίσουν μέτρα που θα είναι συμβατά και αποτελεσματικά. Θεσπίζεται ένας εναλλακτικός μηχανισμός βάσει του οποίου η Επιτροπή θα μπορεί να λάβει μέτρα σε περιπτώσεις όπου δεν μπορεί να επιτευχθεί συμφωνία μεταξύ των κρατών μελών ή όταν δεν επιτυγχάνονται οι στόχοι.

Νέα πολιτική για την αγορά – χειραφέτηση του κλάδου και καλύτερα ενημερωμένοι καταναλωτές

Μέρος της προτεινόμενης δέσμης αποτελεί και η πρόταση περί νέας πολιτικής για την αγορά προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι η κοινή οργάνωση των αγορών των αλιευτικών προϊόντων θα συμβάλει στην επίτευξη των στόχων της νέας ΚΑΠ. Στόχος της είναι η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του ενωσιακού κλάδου, η βελτίωση της διαφάνειας των αγορών και η διασφάλιση συνθηκών ισότιμου ανταγωνισμού για όλα τα προϊόντα που διατίθενται στην αγορά της Ένωσης.

Προβλέπει επίσης τον εκσυγχρονισμό του ισχύοντος καθεστώτος παρέμβασης, δεδομένου ότι δεν δικαιολογείται πλέον ένα σύστημα βάσει του οποίου δαπανάται δημόσιο χρήμα για την καταστροφή αλιευμάτων. Το εν λόγω καθεστώς θα αντικατασταθεί από απλοποιημένο μηχανισμό αποθήκευσης, που θα επιτρέπει στις οργανώσεις παραγωγών να αγοράζουν αλιευτικά προϊόντα, όταν οι τιμές πέφτουν κάτω από ένα ορισμένο επίπεδο, και να τα αποθηκεύουν για να τα διαθέτουν στην αγορά σε μεταγενέστερο στάδιο. Το σύστημα αυτό θα ενισχύσει τη σταθερότητα της αγοράς.

Οι οργανώσεις παραγωγών θα διαδραματίσουν επίσης σημαντικότερο ρόλο στη συλλογική διαχείριση, στην παρακολούθηση και στον έλεγχο. Η καλύτερη εμπορική διάθεση των ενωσιακών προϊόντων αλιείας και υδατοκαλλιέργειας θα συμβάλει στη μείωση των αποβλήτων και θα προσφέρει στους παραγωγούς σημαντικές πληροφορίες σχετικά με την αγορά.

Με τα νέα πρότυπα εμπορίας όσον αφορά τη σήμανση, την ποιότητα και την ιχνηλασιμότητα θα βελτιωθεί η πληροφόρηση των καταναλωτών οι οποίοι θα ενισχυθούν στην προσπάθειά τους να υποστηρίξουν τη βιώσιμη αλιεία. Ορισμένες πληροφορίες στις ετικέτες θα είναι υποχρεωτικές, για να διαφοροποιούνται, π.χ. τα προϊόντα αλιείας από τα προϊόντα υδατοκαλλιέργειας· θα είναι δυνατή η αναγραφή και άλλων στοιχείων σε εθελοντική βάση.

Ένα σύγχρονο και προσαρμοσμένο χρηματοδοτικό μέσο

Για τη στήριξη των στόχων βιωσιμότητας της νέας ΚΑΠ θα χορηγείται χρηματοδοτική συνδρομή της ΕΕ. Η οικονομική ενίσχυση θα εξαρτάται από την τήρηση των κανόνων και η αρχή αυτή θα ισχύει τόσο για τα κράτη μέλη όσο και για τις επιχειρήσεις.

Για τα κράτη μέλη η μη συμμόρφωση μπορεί να έχει ως επίπτωση τη διακοπή, την αναστολή ή τη δημοσιονομική διόρθωση της χρηματοδοτικής συνδρομής της Ένωσης. Για τις επιχειρήσεις, οι σοβαρές παραβάσεις μπορεί να οδηγήσουν σε απαγόρευση της πρόσβασης στη χρηματοδοτική ενίσχυση ή σε δημοσιονομικές μειώσεις. Επιπλέον, η πρόταση εισάγει την υποχρέωση από πλευράς κρατών μελών, όταν χορηγούν οικονομική βοήθεια, να λαμβάνουν υπόψη τη συμπεριφορά (ιδίως την απουσία σοβαρών παραβάσεων) των επιχειρήσεων κατά το πρόσφατο παρελθόν.

Ανάληψη ευθύνης σε διεθνές επίπεδο

Σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) το 85% σχεδόν των παγκόσμιων ιχθυαποθεμάτων για τα οποία υπάρχουν στοιχεία αναφέρεται ως πλήρως εξαντλημένο ή ως υφιστάμενο υπερεκμετάλλευση. Δεδομένου ότι η ΕΕ είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας αλιευτικών προϊόντων παγκοσμίως από πλευράς αξίας, πρέπει να αναλάβει δράση τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Η εξωτερική αλιευτική πολιτική πρέπει να αποτελέσει αναπόσπαστο τμήμα της ΚΑΠ. Κατά συνέπεια, η ΕΕ θα υποστηρίξει τις ίδιες αρχές περί βιωσιμότητας και διατήρησης των ιχθυαποθεμάτων και περί θαλάσσιας βιοποικιλότητας στους διεθνείς και στους περιφερειακούς οργανισμούς. Θα συνάψει συμμαχίες και θα αναλάβει δράση με εταίρους ζωτικής σημασίας για την καταπολέμηση της παράνομης αλιείας και τη μείωση της πλεονάζουσας αλιευτικής ικανότητας.

Στις διμερείς αλιευτικές συμφωνίες με χώρες εκτός ΕΕ, η ΕΕ θα προωθήσει τη βιωσιμότητα, τη χρηστή διακυβέρνηση και τις αρχές της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της έννομης τάξης. Οι υφιστάμενες συμφωνίες αλιευτικής σύμπραξης θα αντικατασταθούν από συμφωνίες βιώσιμης αλιείας που θα εξασφαλίσουν την εκμετάλλευση των αλιευτικών πόρων βάσει έγκυρων επιστημονικών γνωμοδοτήσεων με στόχο μόνον τους πλεονάζοντες πόρους, τους οποίους η χώρα εταίρος δεν είναι σε θέση ή δεν επιθυμεί να αλιεύσει η ίδια. Βάσει των συμφωνιών βιώσιμης αλιείας οι χώρες εταίροι θα αποζημιώνονται για την παροχή πρόσβασης στους αλιευτικούς τους πόρους και θα τους παρέχεται χρηματοδοτική βοήθεια για την εφαρμογή βιώσιμης αλιευτικής πολιτικής.

Θα υπάρξουν νέοι κανόνες για τον έλεγχο και την επιβολή του νόμου;

Η πρόταση συνάδει με το νέο καθεστώς ελέγχου της ΕΕ που ισχύει από το 2010 και ενσωματώνει τα βασικά στοιχεία του καθεστώτος ελέγχου και επιβολής του νόμου όσον αφορά την συμμόρφωση με τους κανόνες της ΚΑΠ. Υπό το πρίσμα της εισαγωγής υποχρέωσης εκφόρτωσης με σκοπό την αποφυγή των απορρίψεων, η Επιτροπή προτείνει υποχρεώσεις παρακολούθησης και ελέγχου, ιδίως όσον αφορά πλήρως τεκμηριωμένους τύπους αλιείας, καθώς και πιλοτικά προγράμματα για νέες τεχνολογίες ελέγχου αλιείας που συμβάλλουν στη βιώσιμη αλιεία.

Πότε θα τεθεί σε ισχύ η μεταρρύθμιση;

Η πρόταση της Επιτροπής αποτελεί σήμερα αντικείμενο διαβούλευσης στο Συμβούλιο Υπουργών Αλιείας και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Μολονότι δεν έχει επιτευχθεί ακόμη τελική συμφωνία, τα δύο όργανα εξέφρασαν την υποστήριξή τους ως προς την προσέγγιση που πρέπει να υιοθετηθεί σχετικά με τη λήψη ορισμένων σημαντικών μέτρων. Η υποστήριξη αυτή περιλαμβάνει την εισαγωγή της ΜΒΑ ως στόχο για τη διατήρηση των πόρων, την απαγόρευση των απορρίψεων, την ιδέα της περιφερειακής διακυβέρνησης, την ενίσχυση της συλλογής δεδομένων και επιστημονικών γνωμοδοτήσεων και τη συμπερίληψη στην ΚΑΠ κεφαλαίων σχετικά με την υδατοκαλλιέργεια και την εξωτερική διάσταση.

Οι νέοι κανόνες θα αρχίσουν να ισχύουν όταν οι προτάσεις θα ψηφιστούν από το Συμβούλιο των Υπουργών και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η εφαρμογή θα γίνει σταδιακά επειδή απαιτείται προσαρμογή του κλάδου προκειμένου να αποδώσει αποτελέσματα. Στη μεταρρύθμιση όμως προβλέπονται σαφείς προθεσμίες.

Περισσότερες πληροφορίες

Δικτυακός τόπος για τη μεταρρύθμιση της ΚΑΠ: http://ec.europa.eu/fisheries/reform/proposals/index_el.htm